Ақсу-Аюлы
| Ауыл | |
| Ақсу-Аюлы | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Статусы |
аудан орталығы |
| Облысы | |
| Ауданы | |
| Ауылдық округі | |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
48°46′05″ с. е. 73°40′22″ ш. б. / 48.76806° с. е. 73.67278° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 48°46′05″ с. е. 73°40′22″ ш. б. / 48.76806° с. е. 73.67278° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1930 |
| Бұрынғы атаулары |
Түлкілі |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
5 075[1] адам (2023) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Автомобиль коды |
09 |
Ақсу-Аюлы шекарасы
| |
Ақсу-Аюлы — Қарағанды облысы Шет ауданындағы ауыл, аудан және Ақсу-Аюлы ауылдық округі орталығы.
Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Шерубайнұра өзенінің аңғарында, Аюлы тауының етегінде, Қарағандының оңтүстік-шығысында 130 км жерде, Астана-Алматы автожолының бойында орналасқан.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Іргесі 1930 жылы ұжымдастыру кезеңінде қаланған. Округ атауы 30-60-жылдары Түлкілі ауылдық кеңесі, 1994 жылы Ақсу-Аюлы ауылдық округі болып өзгерген. Округ аумағында 20 ғасырдың 30-жылдарында «Ақсу», «Егіндібұлақ», «Алғабас», «Қызылтау», «Беталыс», «Қатпар», «Игілік», «Сталин», «Еңбекшіл» ұжымшарлары ұйымдастырылған. 1960-1990 жылдары Орджоникидзе атындағы кеңшардың және ауылдық кеңес пен аудан орталығы болған. Шаруашылықтың мамандандырылған негізгі бағыттары - ет, сүт өндіру және қосымша егін салу. Жерінің жалпы ауданы -155,0 мың га. Кеңшар негізінде 100 шаруа қожалығы құрылған (2006).
Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| 1999 | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 4522 | ▲4586 | ▲5051 | 110,1 | 2239 | ▲2572 | 114,9 | 2347 | ▲2479 | 105,6 |
Көшелері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Орталық көше - Шортанбай жырау даңғылы (бұрынғы Мира проспект)
- Сейфуллин көшесі (бұрынғы Маяковский)
- Дербісалы батыр көшесі (Сейфуллин көшесеінің бөлігінен құрылған)
- Жидебай батыр көшесі
- Абай көшесі
- Маясары Жапақов көшесі
- Жанғұтты би көшесі
- Әбікен Хасенов көшесі
- Жұмабек Күлейменов көшесі
- Аманбай Тілеулин көшесі
- Құмжон көшесі
Инфрақұрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Аудан орталығы мен округтің елді мекендерінде (Ақсу, Ақтөбе, Еңбекшіл, Қайрақты) 30-дан астам аудандық және облыстық бағыныстағы мемлекеттік мекемелер мен кәсіпорындар, 2 орта, 4 бастауыш мектеп, кәсіби мектеп, интернат үйі, аурухана, 4 ФАП, 37 дүкен, 7 асхана, 8 АЗС, мейманхана, 5 жеке меншік монша, 3 шаштараз, 4 жеке меншік дәріхана, жастардын демалу орталығы, кітапхана, мәдениет үйі, ауылдық клуб, мешіт, мұражай, балалар мен жастардың спорт мектебі мен балабақша, басқа да мәдени-тұрмыстық мекемелер бар. Жанқұтты би, Шортанбай жырау ескерткіштері аудан орталығына орнатылып көше атаулары берілген. Ауыл басқа елді мекендермен автомобиль жолдары арқылы байланысады. Ең жақын (Сәкен Сейфуллин) (Жарық) темір жол стансасы 70 км жерде.[4]
Білім[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Балабақшалар:
- Балдырған
- Нұрдәулет
Мектептер:
- Ы. Алтынсарин атындағы қазақ мектеп гимназия
- Ж. Ақылбаев (2015 жылға дейін М. Горький) атындағы аралас мектеп гимназия
Орта арнайы оқы орны:
- Агро-техникалық колледж 2013 жылдан бастап (бұрын Кәсіби мектеп № 11)
Басқа:
- С. Мұхамеджанов атындағы музыка мектебі
- Балалар және жасөспірімдер спорт мектебі
Мәдениет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Мәдениет үйі
- Аудандық кітапхана
- Тарихи өлкетану музейі
Көрнекі жерлер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Жаңғұтты би ескерткіші аудандық әкімшілік алдында
- Дербісалы батыр ескерткіші автостанция артында
- Жидебай батыр ескерткіші полиция алдында
- Шортанбай жырау ескерткіші универмаг қасында
- Алтынсарин бюсты Алтынсарин мектебі алдында
- Сейфуллин бюсты Сейфуллин көшсіндегі скверде
- Телевизиялық вышка Аюлы тауы басында 1989 жылы орнатылған.
Тумалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дін[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Жаңғұтты би атындағы аудандық мешіт
Зираттар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Көпбейіт зираты, Жарық жолының сол жағында. мұсылман христиан. үлкен.
- Қорым зираты. Жарық жолының оң жағында. мұсылман. Ақсу-Аюлы Қорымы жанында. (40 шақты)
- Қолдабай зираты (Бәйгітөбе зираты). Балқаш жолының сол жағында. мұсылман (400 шақты)
- Шортанбай зираты. Балқаш жолының сол жағында. мұсылман. Шортанбай жырау жерленген.(150 астам)
- Балқаш жолының оң жағында. Аудандық аурухана артында (30 шақты)
- Қаратөбе зираты?. Қарағанды жолының сол жағында. мұсылман. жаңа аз бейіт (20 шақты)
- Аюлы зираты?. Аюлы тауының етегінде. (30 шақты)
- Ашаршылық зираты. Ауыл ішінде. Сейфуллин көшесінде. Қазір ешкім жерленбейді.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
- ↑ Қарағанды. Қарағанды облысы: Энциклопедия. - Алматы: Атамұра, 2006. ІSBN 9965-34-515-5
| ||||||