Ақтолағай қырқасы
| Ақтолағай қырқасы | |
| Сипаттамасы | |
|---|---|
| Пайда болған кезеңі | |
| Ұзындығы |
90 км |
| Ені |
5-10 км |
| Ең биік шыңы | |
| Биіктігі |
217 м |
| Орналасуы | |
|
47°27′08″ с. е. 55°05′21″ ш. б. / 47.45222° с. е. 55.08917° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 47°27′08″ с. е. 55°05′21″ ш. б. / 47.45222° с. е. 55.08917° ш. б. (G) (O) (Я) | |
| Елдер | |
|
| |
|
| |
Ақтолағай қырқасы – Орал алды үстіртінің оңтүстік-батысындағы қырқалы тау сілемі. Моңғол тілінде "тологой" – шың, тау басы деген мағынаны білдіреді.
Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ақтөбе облысы Байғанин ауданы жерінде орналасқан. Сағыз бен Жем өзендері аралығында солтүстік-шығыстан оңтүстікке қарай 90 км-ге созылып жатыр, ені 5-10 км, ең биік жері – Қияқты тауы (217 м). Каспий маңы ойпатымен жапсарласып, Жем өзенінің оң жағалауында жатыр.
Жер бедері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Батыс бөлігі жарқабақты сай-жыралармен тілімденген. Ақтолағай қырқасынан Терісаққан өзені бастау алады. Батысында Толағайсор көлі жатыр. Ақтолағайдың беткі жазығы оның батыс жапсарында тереңдігі кейде 140 м-ге дейін жететін тік құлайтын кертпештен шектелген.
Кертпеш шатқалдарындағы геологиялық қабаттар бүгінгі Венгрияға дейін көлкіген жылы теңіз түбінде түзілген. Үстіртті қоршаған аймақтардың бедері биіктігі 60-80 м-лік төбелер мен қырқалар түріндегі тұзды күмбездердің күмбезаралық кеңістіктердегі сорлармен және тақырлармен алма-кезек ауысып отыруымен сипатталады. Үстіртпен төрт тұзды күмбез жапсарласады, олар Құлдықұдық күмбез, Толағай күмбез, Шиелісай күмбез және Алашақазған күмбез.[1]
Геологиялық құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Бор, бор-мергельді жыныстардан түзілген. Аппақ түсті бор және бор тектес әксаз қойнауқаттары миллиардтаған өте ұсақ көне организмдердің қазба қалдықтарынан құралған. Мұнда біршама ірі таснұсқаларды да, мәселен, бор кезеңі акулаларының тістерін, белемниттерді, аммониттердің, тіржандардың, маржандардың, теңіз лалаларының, теңіз кірпілерінің т.б. қазба қалдықтарын да тауып алуға болады.[1]
Тереңдіктерде орналасқан ас тұзының қойнауқаттары оларды үстінен жаныштаған қатқабаттар салмағының әсерінен аққыштық қасиетті иеленеді де, әр түрлі жарықтар мен өзге де осал өңірлер арқылы жоғары қарай жылыстайды, осылайша тұзды ядродан тұратын, ал жербедерде көтерілімдермен сипатталатын арнаулы қатпарлар қалыптасады. Бұл процесс тұз тектоникасы деп аталады. Каспий маңы ойысының көптеген тұзды күмбездері мұнай-газ кен орындарын кіріктіреді.[1]
Өсімдігі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Боз және сортаңды топырағында жусан, бұйырғын, тасбұйырғын, боз жусан, баялыш өседі.[2]