Жанжабілдер тұқымдасы

Жанжабілдер тұқымдасы
	; Etlingera elatior
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Өсімдіктер;
Бөлімі:	Гүлді өсімдіктер;
Табы:	Дара жарнақтылар;
Сабы:	Жанжабілтәрізділер;
Тұқымдасы:	Zingiberaceae; Martinov
Үлгілік тегі
	Жанжабіл; Boehm.
Subdivisions
	мәтінді қара

Жанжабілдер тұқымдасы (лат. Zingiberaceae) — дара жарнақты өсімдіктердің бір тұқымдасы. Тұқымдасқа 45 текке жіктелген 1300-дей биологиялық түрлері кіреді.

Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жанжабілдер тұқымдасының өкілдері көбіне Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азияның тропикалық және субтропикалық аймақтарында кең таралған. Африкада және Американың кейбір аймақтарында да кездеседі.

Сипаттамасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жанжабілдер тұқымдасының өсімдіктерініңі барлығы — көпжылдық хош иісті шөптес өсімдіктер. Тамыр сабақтары ет-женді, жапырақтары екі қатар орналасқан, қынапты. Гүлдері әдетте масақ гүлшоғырына жиналған, кейде жеке орналасқан, көбіне қос жынысты. Жемісі көбіне қорапша түрінде, кейде етті жидек болады. Өсімдіктің барлық бөлшектерінде эфир майлары болады.

Таксономиясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Тұқымдас тармағы Siphonochiloideae
- Siphonochileae
  - Siphonochilus
Тұқымдас тармағы Tamijioideae
- Tamijieae
  - Tamijia
Тұқымдас тармағы Alpinioideae
- - Siliquamomum Baill. (Incertae Sedis)
- Триба Alpinieae
  - Aframomum K.Schum. — Афрамомум
  - Alpinia Roxb. — Альпиния
  - Amomum Roxb. — Амомум
  - Aulotandra
  - Cyphostigma
  - Elettaria Maton — Элетария
  - Elettariopsis
  - Etlingera Giseke — Этлингера
  - Geocharis
  - Geostachys
  - Hornstedtia
  - Leptosolena
  - Paramomum
  - Plagiostachys
  - Renealmia
  - Vanoverberghia
- Триба Riedelieae
Тұқымдас тармағы Zingiberoideae
- - Caulokaempferia K.Larsen (Incertae Sedis)
- Триба Zingibereae
  - Boesenbergia
  - Camptandra
  - Cautleya
  - Cornukaempferia
  - Curcuma L. — Куркума
  - Curcumorpha
  - Distichochlamys
  - Haniffia
  - Haplochorema
  - Hedychium
  - Hitchenia
  - Kaempferia L. — Кемпферия
  - Laosanthus
  - Nanochilus
  - Paracautleya
  - Parakaempferia
  - Pommereschea
  - Pyrgophyllum
  - Rhynchanthus
  - Roscoea — Роскоя, Roscoea bhutanica
  - Scaphochlamys
  - Smithatris
  - Stadiochilus
  - Stahlianthus
  - Zingiber Boehm. — Жанжабіл
- Триба Globbeae

Пайдалануы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жанжабіл тұқымдасының өсімдіктердін құрамындағы эфир майларының хош иісті қасиетіне байланысты көбіне аспаздықта дәм-татымдылық ретінде қолданады:

Аптекалық жанжабілдің тамыр сабақтарын (лат. Rhizoma Zingiberis) жанжабіл немесе зімбір, гари атты дәм-татымдылық жасайды
Куркума цедоарияның (лат. Curcuma zedoaria) тамыр сабақтарынан (Rhizoma Zeodorariae) куркума атты дәм-татымдылық және бояғыш жасалады.
Дәрілік альпинияның (лат. Alpinia officinarum) тамырларынан Rhizoma Galangae атты дәм-татымдылық жасайды.
Elettaria cardamomum атты түрінің жемістерінен «малабар кардамоны» атты татымдылық алады
Ұзын куркумадан (лат. Curcuma longa) сары түсті бояғыш жасалады.
Curcuma angustifolia және Curcuma leucorrhiza тамыр сабақтарынан «ост-инд аррорут» атты крахмалды ұн жасалады.