Жаттану

Жаттану — кейбір демократиялық емес қоғамдардағы адамдардың өздері жасаған, өз іс-әрекеті туындыларының өздеріне үстемдік етуін, өздеріне қарсы тұратын жат күшке айналуын білдіретін философиялық категория. Жаттану адамдардың қоғамдағы өзара қатынастарының, олардың практикалық қызметтерінің сол адамдардың өздерінің қатынастары емес, қоғамдағы заттардың қатынастары болып көрінуі. Жаттану — қоғамдағы еңбек бөлісінің қарама-қайшылықты дамуының нәтижесі. Қоғамдағы еңбек бөлісінің мұндай дамуы оның көптеген салаларын бір-бірінен алыстатып, тіпті әуел бастан бұл салалардың әрқайсысы дербес процестердей сипат иеленеді. Оқшауланған әрекеттер атқаратын адамдар да ортақ істерге өз ісіндей қарамайды. Ортақ істер әркімнің ұмтылатын мақсаты болудан қалып, адам әрекеті тек өзіндік, тек өзіне ғана керек мақсатқа жетудің құралына айналады. Яғни, мұндай қоғамдағы жалпы процесс адамдардың өз іс-әрекеттерінің жемісі болып көрінбей, керісінше, өз мүддесі үшін адамдарды пайдаланатын, оларға жат қозғалыс болады. Адамдар субъект емес, объектінің функциясын атқарады. Өзіне қызмет етуге жаратылған нәрсенің өзіне үстемдігін нығайтуды адамдар өз өмірінің түп мәніне айналдырады. Материалдық байлық адамға қызмет үшін емес, керісінше, байлық үшін өндіріле бастағанда кері айналу немесе “затқа айналу” процесі жүреді. Қоғамдағы субъектілерді дәнекерлеуші орган болып табылатын мемлекет те бәріне қызмет істейтін органнан енді бәрін өзіне қызмет еткізетін органға айналады. Ол енді адамдардың бәрінің ортақ ырқына бағынудан бәрін өзіне бағындыратын ырықтың өзіне, яғни ешкімнің ырқы емес ырық болып өзгеріп, бастапқы қатынас кері айналады. Адамдардың бәрінің ортақ ырқының орнына тек ырықтың өзінің ырқы шығады. Тарихтағы абсолюттік монархия, фашистік және кеңестік саяси құрылыстар осындай жаттанудың немесе адамның өзіне жат болған оның басқару функциясының түрлері болып саналады.

Сілтеме

Қазақ энциклопедиясы