Карбидтер
Карбидтер[1] – көміртектің металдармен, сондай-ақ, кремний және бормен қосылысы. Карбид ыдырамайтын, ешқандай еріткіштерде ерімейтін қатты зат. Сілтілік және сілтілік жер металдары, сирек жер элементтері мен алюминий карбиді – иондық қосылыстар; суда ацетилен немесе метан және көміртек пен сутек бөле ыдырайды. Олардың кейбіреуінің (Cu2C2, Ag2C2) соққанда немесе қыздырғанда қопарылатын қасиеті бар. Берилийдің, бордың және кремнийдің Карбиді – ковалентті қосылыстар; өте қатты, баяу балқитын, ыстыққа төзімді, химиялық инертті болады. Вольфрам, титан, тантал, ниобий карбиді өте қатты, тозуға, ыстыққа төзімді болғандықтан, бұрғыбас, жонғыш және газ турбинасы мен реактивтік қозғалтқыштардың бөлшектерін жасауда қолданылады. Темір карбиді – шойын мен болаттың маңызды құрамдас бөлігі.[2]
Қасиеттер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Карбидтер отқа төзімді қатты заттар. Олар ұшқыш емес және белгілі еріткіштердің кез келгенінде ерімейді. Бор және кремний карбидтері (В4С және SiC), титан, вольфрам, цирконий (тиісінше TiC, WC және ZrC) жоғары қаттылыққа, ыстыққа төзімділікке және химиялық инерттілікке ие. Гафний карбиді HfC0,98 ең отқа төзімді материал болып табылады: ол 3959 ±84 °C температурада балқиды.
Қолдану[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Карбидтер шойындар мен болаттар, керамика, әртүрлі қорытпалар өндірісінде, абразивті және ұнтақтағыш материалдар ретінде, тотықсыздандырғыштар, тотықсыздандырғыштар, катализаторлар және т.б. ретінде қолданылады. WC және TiC кескіш құрал дайындалатын қатты қорытпалардың құрамына кіреді; кальций карбиді CaC2 ацетилен алу үшін қолданылады; кремний карбиді SiC (карборунд) тегістеу дөңгелектерін және басқа абразивтерді дайындау үшін қолданылады; темір карбиді Fe3C (цементит) шойындар мен болаттардың құрамдас бөлігі болып табылады, термиялық бүркуде қолданылатын ұнтақтар вольфрам карбиді мен хром карбидінен алынады.
Сорттары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Карбидтер әртүрлі органикалық қосылыстардан түзілуі мүмкін және органикалық заттар арасында аналогтары болмауы мүмкін. Мысалы, ацетиленидтер, метанидтер және т.б.
Карбидтер келесі түрлерге бөлінеді:
Тұз тәрізді (CaC2, Al4C3, Nb2C)[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Тұз тәріздес карбидтерді I және II топтағы металдар, сонымен қатар алюминий, сирек жер элементтері және актинидтер түзеді.
Ковалентті (карборунд SiC)[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ковалентті карбидтер бор мен кремнийден түзіледі.
Металл тәрізді (стехиометриялық емес құрамға ие, мысалы, цементит (Fe3C)).[өңдеу | қайнарын өңдеу]
IV-VII топ металдарымен, сондай-ақ никель, темір және кобальтпен түзілген.
Тұз тәріздес карбидтер әдетте сумен және қышқылдардың әсерінен көмірсутектердің бөлінуімен ыдырайды (кейбіреулері өте күшті, мысалы, натрий, калий, цезий карбидтері). Ковалентті карбидтер әдетте химиялық инертті. Металл тәрізді карбидтер аралық реакцияға ие.
Метанид[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Метанидтер – метанның туындылары болып табылатын иондық карбидтер. Суда немесе сұйылтылған қышқылдарда олар метан түзу үшін ыдырайды. Метанидтердің мысалдары алюминий карбиді (Al4C3), берилий карбиді (Be2C) және магний карбиді (Mg2C). Таза түрінде ол түссіз және мөлдір.
Ацетилидтер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ацетилидтер - ацетиленнің (этиннің) туындылары болып табылатын иондық карбидтер. Олар ацетиленнің түзілуімен белсенді түрде гидролизденеді, кальций карбиді (ацетилениді) CaC2 ең үлкен практикалық маңыздылыққа ие.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том
- ↑ Мұнай және газ геологиясы танымдық және кәсіптік-технологиялық терминдерінің түсіндірме сөздігі. Анықтамалық басылым. — Алматы: 2003 жыл. ISBN 9965-472-27-0
 | Бұл мақаланы Уикипедия сапа талаптарына лайықты болуы үшін уикилендіру қажет. |
 | Бұл мақалада еш сурет жоқ.
Мақаланы жетілдіру үшін қажетті суретті енгізіп көмек беріңіз. Суретті қосқаннан кейін бұл үлгіні мақаладан аластаңыз.
|
|
Бұл — геология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |