Франц Кафка
| Франц Кафка | |
| Franz Kafka | |
 1906 ж. Франц Кафка портреті | |
| Туған күні | |
|---|---|
| Туған жері | |
| Қайтыс болған күні | |
| Қайтыс болған жері |
Клостернойбург қаласы |
| Азаматтығы |
Автро-Венгрия, кейін Чехословакия |
| Ұлты |
Еврей |
| Бағыты | |
| Жанры |
роман, шағын проза |
| Шығармалардың тілі |
Неміс тілі |
| Қолтаңбасы |
|
Франц Кафка (нем. Franz Kafka[1], чех. František Kafka, 1883, 3-ші Шілде, Прага, Австро-Венгрия — 1924, 3-ші Маусым, Вена, Австрия) — XX ғ. — неміс тілді Богемиялық роман-әңгіме жазушы, ХХғ әдебиетінің аса ықпалды тұлғасы. Оның шығармалары реализм мен фантазия элементтерін біріктірген.[2] Оның оқшауланған кейіпкерлері әдетте оспадар, сюрреалистік тығырық пен түсініксіз әлеуметтік-бюрократиялық күштерге тап келеді. Олар әдетте жатсыну, экзистенциалды мазасыздық, кінәлілік және абсурдтық тақырыптарын іздеу деп түсіндіріледі.[3] Жазушы жұмысының көпшілігі қайтыс болғаннан кейін жарияланған болатын. Оның ең танымал шығармалары: «Метаморфоз» («Die Verwandlung»), "Процесс" ("Der Process") және Қамал (Das Schloss) қатарлылар. Батыстық терминологияда "Кафкаша" дегенді білдіретін "Kafkaesque" сөзі Кафка шығармаларында кездесетін жағдайларды сипаттау үшін қолданылады.[4]
Кафка Австрия-Венгрия империясының құрамына кіретін Богемия Корольдігінің астанасы Прагада (қазіргі Чехияның астанасы) неміс-еврей орта тап отбасында дүниеге келеді. Ол адвакаттыққа тәрбиеленеді және заңгерлік оқуын аяқтаған соң бір сақтандыру компаниясында жұмыс істейді, тек жұмыстан босаған кезде ғана жазушылықпен айналысуға мүмкіндігі болады. Ол өмірінде отбасына және жақын достарына жүз шақты хат жазады, арасында әкесіне жазған хаттары да бар, өйткені оның әкесімен байланысы ылғи да шиеленісті және формалды күйде болады. Ол бірнеше әйелмен сөз байласады, бірақ ақырғы есепте ешкіммен үйленбейді. Ол 1924 жылы 40 жасқа шыққанда туберкулезден қайтыс болады.
Кафканың бірнеше еңбегі ғана көзі тірісінде жарияланады, олар: Betrachtung (Толғаныс) және Ein Landarzt (Ауыл дәрігері) әңгімелер жинағы, ал әдеби журналдарда жеке әңгімелерінің кейібірі (мысалы, "Құбылу" - "Die Verwandlung") жарияланғанымен, бірақ көпшілік назарын өзіне онша аудармайды. Кафка өзінің өсиетінде, өсиет орындаушысы әрі досы Макс Бродқа өзінің аяқталмаған шығармаларын түгел жоюды тапсырады, олардың арасында әйгілі "Процесс" (Der Prozess), "Қамал" (Das Schloss), және "Жоғалушы" (Der Verschollene, "жоғалған адам", кейде "Америка" деп те аударылған) қатарлы маңызды романдары бар. Бірақ Брод бұл нұсқауларды елемейді.
Кафка шығармалары ХХ және ХХІ ғасырдағы көптеген жазушыларға, сыншылардың, өнер иелеріне және философтарға зор әсер етті.
Өмірі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Алғашқы өмірі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кафка Австро-Венгрия империясының Прага қаласындағы Ескі қала алаңы (Old Town Square) маңында туылады. Оның отбасы орта тапқа жататын неміс тілді Ашкенази еврейлері болатын. Әкесі Герман Кафка (Hermann Kafka, 1854–1931) Осектегі (Чехия) діни рәсімдік қасапшы Якоб Кафканың төртінші баласы болатын.[5][6] Оңтүстік Богемиядағы Страконице маңында орналасқан Осек қыстағы ол кезде көптеген еврейлер жиналған өңір еді.[7] Герман Кафка отбасын Прагаға алып келеді. Саяхат істерінің сауда өкілі ретінде жұмыс істеген ол кейін сән үлгілерінің сатушысы болып, 15 адамға дейін жұмысшы жалдайтын деңгейге жетеді, әрі "Жакдау" (jackdaw) деген логотип қолданады, мұндағы Жакдау сөзі чех тіліндегі "kavka" сөзінің ауызша жаргон түрі, "Кафка" мағынасында. Кафканың анасы Джули (Julie, 1856-1934), Подбрадидегі бөлшек сатушы бай саудагер Якоб Левидің қызы болып,[8] ол күйеюіне қарағанда білімді болған.
Кафканың ата-анасы идиш тілінің ықыпалына ұшыраған неміс тілінде сөйлейді, ол әдетте кемсітіліп Mauscheldeutsch деп аталады, бірақ, неміс тілі әлеуметтік қарым-қатынастың негізгі құралы болғандықтан, олар балаларын өлшемді неміс тілінде сөйлеуге тәрбиелейді. Герман Кафка мен Джулидің алты баласы болады, олардың ішіндегі ең үлкені Франц (Франц Кафка) еді. Георг және Генрих атты Францтың екі інісі сәби кезінде шетінеп кетеді. Францтың үш қарындасы: Габриеле («Эллие») (1889–1944), Валерие («Валли») (1890–1942) және Оттилие («Оттла») (1892–1943). Үшеуі де Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде Холокостта қайтыс болады. Вальли туралы соңғы дерек, оның 1942 жылы басып алынған Польшадағы Лодзин геттосына жер аударылғаны. Оттилие Кафканың ең жақсы көретін қарындасы болған.[9][10]
Германды өмірбаяншы Стэнли Корнголд «орасан зор, өзімшіл, төзімді кәсіпкер» [16], ал Франц Кафка «күші, денсаулығы, тәбеті, дауысының қаттылығы, шешендігі, өзіне қанағаттануы, дүниелік үстемдігі, нағыз Кафка» деп сипаттайды. төзімділік, ақылдың болуы және [және] адам табиғатын білу ». [17] Жұмыс күндері екі ата-ана үйде болмады, Джули Кафка күн сайын 12 сағат жұмыс істеп, отбасылық бизнесті басқаруға көмектесті. Демек, Кафканың балалық шағы біршама жалғыз болды [18], ал балаларды көбіне бірқатар губернаторлар мен қызметшілер өсірді. Кафканың әкесімен арадағы қарым-қатынасы оның 100-ден астам беттен тұратын қысқаша ан-ден-Ватерде (әкесіне хат) айқын көрінеді, онда ол әкесінің авторитарлық және талапшыл мінезіне қатты әсер еткеніне шағымданады; [19] анасы, керісінше , тыныш және ұялшақ болды. [20] Кафканың әкесінің үстем қайраткері Кафканың жазуына айтарлықтай әсер етті. [21]
Биограф Стэнли Корнголд Герман Кафканы "ірі денелі, өзімшіл, берілген кәсіпкер" деп сипаттаса, ал Франц Кафка өзі оны "күштілігі, денсаулығы, тәбеті, дауысының зорлығы, шешендігі, өзіне қанағаттануы, дүниелік үстемдігі, төзімділігі, ақылдылығы және адам табиғаты туралы білімі тап бір нағыз Кафка секілді" деп сипаттайды. Жұмыс күндері әке-шешесі де үйде болмайды, Джули Кафка күн сайын 12 сағат жұмыс істеп, отбасылық бизнеске игілік әкеледі. Балаларына негізінен қызметшілері мен жеке тәрбиешілер қарайды. Демек, Кафканың балалық шағы біршама жалғыздықта өтеді. Кафканың әкесімен арадағы қарым-қатынасы оның 100-ден астам беттен тұратын "Әкеме хат" (Brief an den Vate) жазбасынан айқын көрінеді; онда ол әкесінің авторитарлық және талапшыл мінезі өзіне қатты әсер еткеніне шағымданады; ал анасы, керісінше, тыныш және ұялшақ кісі болады. Кафканың әкесінің үстем болмысы Кафка шығармашылығына айтарлықтай әсер ететі.
Кафканың отбасымен бірге тар пәтерде қызметші қыз тұрады. Францтың бөлмесі ылғи суық болады. Эллие мен Валли тұрмысқа шығып кетеді; 1913 жылдың қарашасында Кафка отбасы үлкенірек пәтерге көшеді. 1914 жылдың тамыз айының басында, дәл бірінші дүниежүзілік соғыс басталғаннан кейін, күйеулері соғысқа кеткен соң әпкелері үлкен үйге қайта көшіп келеді. Эллидің де, Валлидің де балалары болады. Сосын 31 жастағы Франц Валлидің бұрынғы пәтеріне көшіп барып, алғаш рет тыныш өмір сүруді бастайды.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ UK: /ˈkæfkə/, US: /ˈkɑːf-/;[3] German: [ˈkafkaː]; Czech: [ˈkafka]; in Czech he was sometimes called František Kafka. "Kafka", Random House Webster's Unabridged Dictionary
- ↑ Spindler, William (1993). "Magical Realism: A Typology". Forum for Modern Language Studies XXIX (1): 90–93. doi:10.1093/fmls/XXIX.1.75.
- ↑ Franz Kafka at the Encyclopædia Britannica
- ↑ Steinhauer, Harry (Autumn 1983). "Franz Kafka: A World Built on a Lie". The Antioch Review. Yellow Springs, Ohio. 41 (4): 390–408. doi:10.2307/4611280. JSTOR 4611280. 1983, pp. 390–408
- ↑ Gilman, Sander (2005). Franz Kafka. London: Reaktion Books. ISBN 978-1-881872-64-1. 2005, pp. 20–21
- ↑ Northey, Anthony (1997). Mišpoche Franze Kafky (in Czech). Prague: Nakladatelství Primus. ISBN 978-80-85625-45-5. 1997, pp. 8–10
- ↑ "Franz Kafka" (in Czech). The Research Library of South Bohemia in České Budějovice. 2011. Retrieved 3 October 2012.
- ↑ Northey, Anthony (1997). Mišpoche Franze Kafky (in Czech). Prague: Nakladatelství Primus. ISBN 978-80-85625-45-5. 1997, p. 92.
- ↑ Kafka Franz The Metamorphosis — New York: Simon and Schuster Paperbacks, 2009. — P. ix. — ISBN 978-1-4165-9968-5.
- ↑ Kafka Franz The Metamorphosis — New York: Simon and Schuster Paperbacks, 2009. — P. ix. — ISBN 978-1-4165-9968-5.