Көкмарас

Көкмарас
	; Chrozophora tinctoria
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Өсімдіктер;
Бөлімі:	Жабық тұқымдылар;
Табы:	Қос жарнақтылар;
Сабы:	Malpighiales;
Тұқымдасы:	сүттіген тұқымдасы;
Кіші тұқымдасы:	Acalyphoideae;
Тайпасы:	Chrozophoreae;
Кіші тайпасы:	Chrozophorinae;
Тегі:	Chrozophora; Neck. ex A.Juss. 1824 not Pax & K. Hoffm. 1919
Үлгілік түрі
	Chrozophora tinctoria; (L.) A.Juss.
Синонимдері
	Crossophora Link.; Crozophora A.Juss. (spelling variation); Ricinoides Moench; Tournesol Adans.; Tournesolia Scop.;

Көкмарас (лат. Chrozophora) - сүттіген тұқымдасына жататын бір жылдық шөптесін өсімдік, кейде шала бұталар тегі^[1]. Ботаникалық тек ретінде алғашқы рет 1924 жылы сипатталған^[2]^[3]. Бұл тектің биологиялық түрлері Еуропа, Африка, Азия елдерінде кең таралған^[4]^[5]^[6]^[7].

Қазақстанның құмды, шөлейтті жерлерінде: Үстірттің солтүстігінде, Бозащы түбегінде, Мойынқұмда, Қызылқұмда және Түркістанда өсетін 4 түрі бар. Соның ішінде жиі кездесетіні – құмқы немесе құм көкмарасы (Ch. sabulosa). Оның биіктігі 5 – 25 см. Бұтақты сабағы тарамданып өседі. Жапырақ тақталары жұмыртқа тәрізді (ұзындығы 2 – 6 см, ені 1,5 – 4 см-дей), жиегі тегіс немесе ірі тісті иректелген. Бір үйлі, дара жынысты гүлдері шашақ гүлшоғырына топталған. Аталығы 5, төмен қарай иілген гүлтұғырында 2 – 6 аналық гүлдері орналасады. Маусымнан қыркүйекке дейін гүлдеп, қыркүйектің аяғында жемістенеді. Жемісі – етжең, үш ұялы қорапша. Тұқымы ұзынша келген, сырты тегіс. Өсімдіктің құрамында бояғыш заттар болады, одан көк түсті бояу – индиго алынады. Көкморасты қой мен ешкі сүйсініп жейді.^[8]^[9]

Chrozophora tinctoria атты түрі орта ғасырлардан бастап бояу ретінде қолданған.

Түрлері^[4]

Chrozophora brocchiana - Сахара
Chrozophora gangetica -Үндістан
Chrozophora mujunkumi - Өзбекстан
Chrozophora oblongifolia - Шығыс Африка, Үндістан, Пакистан
Chrozophora plicata - Африка, Үндістан, Пакистан, Тайланд,Ява
Chrozophora rottleri - Ауғанстан, Үндіқытай
Chrozophora sabulosa - Ирак, пакистан, Орта Азия
Chrozophora sabulosa - Батыс Африка
Chrozophora tinctoria - Үндістан, Пакистан, Орта Азия

formerly included

moved to other genera (Codiaeum Mallotus)

C. mollissima - Mallotus mollissimus
C. peltata - Codiaeum peltatum

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

↑ Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2
↑ Jussieu, Adrien Henri Laurent de. 1824. De Euphorbiacearum Generibus Medicisque earumdem viribus tentamen, tabulis aeneis 18 illustratum 27
↑ http://www.tropicos.org/Name/40008355
↑ ^a ^b Kew World Checklist of Selected Plant Families
↑ Altervista Flora Italiana, genere Chrozophora includes photos + European distribution maps
↑ Flora of China Vol. 11 Page 223 沙戟属 sha ji shu Chrozophora Necker ex A. Jussieu, Euphorb. Gen. 27. 1824.
↑ Flora of Pakistan, Chrozophora Neck. ex A.H.L. Juss., Euph. Gen. Tent. 27. 1824.
↑ Флора Казахстана, т. 6, А.-А., 1963.
↑ Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том

[1] Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2

[2] Jussieu, Adrien Henri Laurent de. 1824. De Euphorbiacearum Generibus Medicisque earumdem viribus tentamen, tabulis aeneis 18 illustratum 27

[3] ttp://www.tropicos.org/Name/40008355

[n-4] Kew World Checklist of Selected Plant Families

[5] Altervista Flora Italiana, genere Chrozophora includes photos + European distribution maps

[6] Flora of China Vol. 11 Page 223 沙戟属 sha ji shu Chrozophora Necker ex A. Jussieu, Euphorb. Gen. 27. 1824.

[7] Flora of Pakistan, Chrozophora Neck. ex A.H.L. Juss., Euph. Gen. Tent. 27. 1824.

[8] Флора Казахстана, т. 6, А.-А., 1963.

[9] Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Көкмарас

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Навигация мәзірі

Іздеу