Маралтамыр
| Маралтамыр | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| түрлері | ||||||||||||||||||
|
25 - 27 түрі белгілі | ||||||||||||||||||
| Синонимдері | ||||||||||||||||||
|
Маралтамыр, Шайжапырақ[1] немесе Укекіре (лат. Rhaponticum) – астралылар тұқымдасына жататын көпжылдық көген тамырлы өсімдіктер тегі. Қазақстанның альпілік, субальпілік шалғындарында, сор, сортаң жерлерде, құрғақ өзен арнасында, тастақты өзен жағалауларында өсетін 5 түрі бар.
Бұлардың биіктігі 6 — 100, кейде 180 см-дей болады. Сабағы бұтақтанбаған, жіңішке қырлы болып келген, жоғарғы жағы бірнеше жерден бунақталып жуандаған. Жапырақтары бүтін жиекті, кезектесіп орналасқан, кейде қауырсын тәрізді тілімделген. Гүлі қос жынысты, қан қызыл күлгін, сирек сары түсті. Гүлшоғыры — себет, жеке-жеке сабақ ұшында орналасқан. Жанама тамырлары арқылы тез көбейетін арамшөп. Мамыр – шілде айларында гүлдеп, тамыз айында жеміс салады. Жемісі – тұқымша. Укекіре – улы өсімдік (гүлдеген кезде), онымен жылқы қатты уланады.
Түрлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өсімдіктердің кең таралған жерлері - Солтүстік Африка, Азия, және Еуропа.[2]
Жылтырақ шайжапырақ (R. nіtіdum) — республика флорасындағы эндемик түрдің бірі; Маралшөп тамыры (R. carthamoіdes) — дәрілік, тағамдық және мал азықтық өсімдікөлі Қаратау шайжапырағы (R. karatavіcum) — өте сирек кездесетін, жойылып бара жатқан түрлер болғандықтан қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.
- Rhaponticum acaule (L.) DC.
- Rhaponticum aulieatense Iljin*
- Rhaponticum australe (Gaudich.)
- Rhaponticum berardioides (Batt.) Dobignard
- Rhaponticum canariense DC.
- Rhaponticum carthamoides (Willd.) Iljin* - Маралшөп тамыры
- Rhaponticum centauroides (L.) O.Bolòs
- Rhaponticum coniferum (L.) Greuter
- Rhaponticum cossonianum (Ball) Greuter
- Rhaponticum exaltatum (Willk.) Greuter
- Rhaponticum heleniifolium Godr. & Gren.
- Rhaponticum hierroi (Eren.) Kangay
- Rhaponticum insigne (Boiss.) Wagenitz
- Rhaponticum integrifolium C.Winkl.*
- Rhapontikum karatavicum Iljin* - Қаратау шайжапырағы
- Rhaponticum longifolium (Hoffmanns. & Link) Dittrich
- Rhaponticum lyratum C.Winkl. ex Iljin*
- Rhaponticum namanganicum Iljin*
- Rhaponticum nanum Lipsky*
- Rhaponticum nitidum Fisch.* - Жылтырақ шайжапырақ
- Rhaponticum orientale (Serg.) Peshkova
- Rhaponticum pulchrum Fisch. & C.A.Mey.
- Rhaponticum repens - Жатаған укекіре
- Rhaponticum scariosum Lam.
- Rhaponticum serratuloides (Georgi) Bobrov
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақ Энциклопедиясы, 9 том 18 бөлім
- ↑ Rhaponticum. Flora of China.
- ↑ Hidalgo, O., et al. (2006). Phylogeny of Rhaponticum (Asteraceae, Cardueae–Centaureinae) and related genera inferred from nuclear and chloroplast DNA sequence data: taxonomic and biogeographic implications. Annals of Botany 97(5), 705-14.
- ↑ GRIN Species Records of Rhaponticum.(қолжетпейтін сілтеме) Germplasm Resources Information Network (GRIN).
- ↑ * белгісімен Қазақстанда таралған түрлері белгіленген
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |