Манчестер
| Елді мекен | |||||
| Манчестер | |||||
| Manchester | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Аймақ | |||||
| Ауданы | |||||
| Графтық | |||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары |
53°28′00″ с. е. 2°14′00″ б. б. / 53.46667° с. е. 2.23333° б. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 53°28′00″ с. е. 2°14′00″ б. б. / 53.46667° с. е. 2.23333° б. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты |
1301 | ||||
| Елді мекен статусы |
1853 | ||||
| Жер аумағы |
115,65 км² | ||||
| Орталығының биiктігі |
38 м | ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
514 417 адам (2013) | ||||
| Тығыздығы |
4349 адам/км² | ||||
| Агломерация |
2 240 230 | ||||
| Этнохороним |
манкуниандық, манкуниандықтар, манче́стерліктер, манче́стерлік[1] | ||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| Телефон коды |
0161 | ||||
| Пошта индексі |
M | ||||
|
manchester.gov.uk (ағыл.) | |||||
Манчестер шекарасы
| |||||
 Ортаққордағы санаты: Манчестер | |||||
Манчестер[2] (ағылш. Manchester ['mænʧɪstə]) — Солтүстік-Батыс Англиядағы қала және метрополитен ауданы, Үлкен Манчестер графстығында орналасқан. 500 мың халқы бар қаланың аймақта 2,2-миллион агломерациясы Үлкен Манчестер бар. Ұлыбританияның тоғызыншы (және — Англиядағы сегізінші) ірі қаласы.
Бирмингем, Лидс, Шеффилд, Ливерпуль және Лондонмен қатар, Манчестер Өнеркәсіптік революция орталықтарының бірі болды. Қазіргі уақытта Манчестер — елдің ірі мәдени, өндірістік, қаржылық, коммерциялық және көлік орталығы. Машина жасау, тоқыма, химия, жеңіл, қағаз өнеркәсібі дамыған. Теңіз порты қолданылады. Манчестер университеті ең беделді Ұлыбритания университеттерінің бірі. Қалалық мұражай және көркем галерея бар[3].
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Алғаш рет Манчестер X ғасырда айтылады. Қоныс кельттік Мансенион қонысының және римдік Манкуниум бекіністік лагерінің орнында туындаған, ол бекініс 79 жылы құрылған[4].
XVIII ғасырдың ортасынан бастап өнеркәсіптік революцияға байланысты қаланың жылдам өсуі басталды. XIX ғасырда қала әлемдік тоқыма өнеркәсібі орталықтары арасында көшбасшысына айналды. 1809 жылы, француздар Ла-Манш бұғазын бекітіп тастаған соң мата саудасы тиімсіз болып қалды. Сол уақытта тоқыма фабрикаларының клиенттері Натан Майер фон Ротшильд (Ротшильдтер тегінің негізін қалаушының ұлы), Василий Рудановский (Император Александр I кеңесшісі, өнер коллекционері) және басқа да көптеген ықпалды адамдар болды. 1830—1840-шы жылдары Манчестер фритредерлік жақтастарының орталығы болды[5]. 1868 жылы Манчестерде британдық Конгресс тред-юниондарының бірінші съезі өтті, ол бірнеше жыл Ұлыбританияның барлық кәсіптік одақтарын біріктірген[дереккөзі?].
16 тамыз 1819 жылғы Әулие Петр алаңында жалпыға бірдей сайлау құқығы талап етілген митинг жүрді, үкімет әскері митингті аяусыз басты, тарихта Манчестерлік қасапхана немесе Петерлоо түбіндегі шайқас деп аталады, себебі оған Ватерлоо шайқасы кезіндегі гусарлар—қатысушылар қатысты.
Екінші дүниежүзілік соғыс басталысымен, 1940 жылдың тамыз айынан, Манчестер ұшыраған Люфтваффе жаппай бомбалауының астында қалды, бейбіт объектілердің (мысалы, Манчестер соборы), сондай-ақ қарулы күштерді қамтамасыз ету үшін жұмыс істеген өнеркәсіптік кәсіпорындар қирады. Бомбалаудың ең сұрапыл сериясы1940 жылы желтоқсанда 22нен 23не, 23нен 24не қараған түндері орын алды, "Рождестволық блиц" (ағылш. Christmas Blitz) ретінде белгілі[6].
.jpg) |
 |
.jpg) |
| Манкуниум қамалының қалпына келтірілген қақпасы | Мақтадан жіп иіру фабрикасы 1820-шы жылдары | Манчестер 1850-ші жылы |
Географиялық жағдайы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Пенниндік тауларының батыс жотасында, Эруэлл өзенінде орналасқан.
| Манчестер ауа райы | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Көрсеткіш | Қаң | Ақп | Нау | Сәу | Мам | Мау | Шіл | Там | Қыр | Қаз | Қар | Жел | Жыл |
| Орташа максимум, °C | 6,4 | 6,6 | 8,9 | 11,6 | 15,3 | 18,2 | 19,6 | 19,5 | 17,0 | 13,7 | 9,1 | 7,1 | 12,8 |
| Орташа температура, °C | 3,8 | 3,9 | 5,7 | 7,9 | 11,3 | 14,2 | 15,8 | 15,7 | 13,5 | 10,6 | 6,3 | 4,5 | 9,4 |
| Орташа минимум, °C | 1,3 | 1,2 | 2,5 | 4,3 | 7,3 | 10,2 | 12,0 | 11,9 | 10,0 | 7,5 | 3,6 | 2,0 | 6,2 |
| Жауын-шашын нормасы, мм | 69 | 50 | 61 | 51 | 61 | 67 | 65 | 79 | 74 | 77 | 78 | 78 | 810 |
| Дерекнама: World Climate | |||||||||||||
Халық[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2006 жылы Манчестер тұрғындар саны 452 000 адам. 2007 жылы — 458 100 адам. 2013 жылғы деректер бойынша, қала халқының саны 514 417 адам[7]. Қала тұрғындарының 69 %-ы үстем ұлттан тұрады. Әрбір үшінші манкуниандық ирландықтардың ұрпағы болып табылады, сондай-ақ еврей қауымы да беделді, саны бойынша тек лондондықтарға ғана жол береді[8].
Көлік[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қала — National Rail темір жол желісі маңызды орталығы. 1830 жылы әлемдегі қозғалыс кестесі бойынша жүретін Ливерпуль — Манчестер темір жолы іске қосылды.
Қалада елдегі жүктелгендігі бойынша төртінші ірі халықаралық әуежай.
Қалада, агломерацияларда және графтықта автобустар жұмыс істейді және 1992 жылы бірінші елдегі алғашқылардың бірі болып Еуропадағы қазіргі Manchester Metrolink трамвай-жеңілрельсті жүйесі ашылды, "нөлден" құрылған жүйе 1877-1949 жылдары бірінші трамвай жүйесінен бірнеше ондаған жылдан кейін пайда болды.
Білім[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Манчестер үлкен білім беру мекемелерінің желісі бар, ол мыналардан: әр түрлі бағыттар мен форматтардағы 170-тен астам жалпы білім беретін мектептерден — қазіргі заманғы көпұлтты мемлекеттік мекемелерден тарихы шамамен бірнеше ғасырларға созылған классикалық мектептерге дейін бар.
Оның үстіне осы қалада басқа да оқу орындары барђ: мамандандырылған колледждер дизайнерлік шеберлік негіздері немесе жүкті әйелдер үшін психологиялық тренингтер сияқты түрлі-түрлі курстар ұсынады.
Манчестер барлық жоо-ларының ішінен ең танымалы — бай ғылыми мұраны сақтаушы Манчестер университеті. Бұрынғы және қазіргі студенттер мен университет қызметкерлері арасында— 25 нобель сыйлығының лауреаты шыққан. Университет Виктория университеті және Ғылым мен техника институтының бірігу есебінен пайда болған. Соңғысы сонау 1824 жылы қалалық өнеркәсіпшілер мен кәсіпкерлер жұмысшылардың жұмыс негіздеріне оқыту мақсатында оқу орнын ашу туралы шешкен кезде пайда болған. Виктория университеті 1851 жылы Оуэнс колледжі ретінде құрылған: табысты тоқымашы Джон Оуэнс ірі ақша сомасын оның құрылысына өсиет етіп қалдырған. 1880 жылы колледж корольдік патент алды және Англияда бірінші азаматтық оқу орнына айналды. Жүз жылдан астам бірлескен ғылыми жұмыстан кейін екі жоғары білім беру мекемесі 2004 жылғы 22 қазанда бірыңғай университетке түпкілікті бірікті.
Бұдан басқа, Манчестерде Қалалық Манчестер университеті орналасады — ең үлкен Корольдіктегі алып жатқан жері бойынша бірінші орында және талапкерлер арасында танымал. Мұнда 37 000 астам студенттер білім алады. Оқу орнының тарихы, 1824 жылы Механиктер институтының пайда болуымен басталады. Келесі ғасырдың ішінде бірнеше жоғары білім беру мектептері және колледждері институтқа қосылған. 1970 жылы ол политехникалық, ал 1992 жылы университет мәртебесіне ие болды.
Мәдениет[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Көрнекті орындар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Манчестер сәулет ескерткіштерінінің ішінен назар аударарлығы XV ғасырлық готикалық кафедралық соборы, биржа ғимараты, XIX ғасырда классицизм стилінде салынған. Бейнелеу өнері әуесқойлары Сурет галереясына қатыса алады, онда ағылшын өнерінің XVII—XIX ғасырларғы бай коллекциясы жинақталған.
- Манчестер қамалы
Спорт[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Манчестер Юнайтед
- Манчестер Сити
- Юнайтед оф Манчестер
Манчестерлік музыкалық сахна[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Манчестерлік музыкалық сахна 70-шы жылдардың соңында панк-рок әсерінен және, атап айтқанда, Sex Pistols панк-тобының берген Манчестер концертінен пайда болды. Бұл концертке болашақ сахна жұлдыздары барлығы дерлік қатысқан. Манчестерлік музыкалық сахна жаңа толқын деп аталатын маңызды құраушылардың бірі болып табылатындығымен ерекше есте қалады. Манчестерлік музыкалық сахна ең танымал өкілдері саналатын топтар ретінде:
Манчестерлік музыкалық сахна туралы Тәулік бойы қыдырымпаздар, Бақылау сияқты және басқа да көптеген фильмдер әңгімелейді.
Астрономияның[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Манчестер құрметіне 1912 жылы ашылған Манчестер тумасы оңтүстікафрикалық астроном Гарри Вуд ашқан Манкуния (латынша атауы) астероид (758) аталды.
Бауырлас қала[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| Ел | Қала | Ел / Аудан / Аймақ / Штат | Бастапқыда туыс болды | Күні | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Никарагуа | 
|
Билви | 
|
Солтүстік Атлантикалық | City of Manchester | |
|
Германия | 
|
Хемниц | 
|
Саксония | City of Manchester | 1983 |
|
Испания | 
|
Кордова | 
|
Андалусия | City of Manchester | |
|
Индия | Канпур | Канпур | City of Manchester | |||
|
Израиль | 
|
Реховот | Израильдің орталық округі | County Borough of Manchester | ||
|
Ресей | .svg){kind=small}
|
Санкт-Петербург | 
|
Федералдық Санкт-Петербург қаласы | County Borough of Manchester | 1962 |
|
Қытай | Ухань | Хубэй | City of Manchester | 1986 | ||
|
Пәкістан | Фейсалабад | Пенджаб | City of Manchester | 1997 | ||
|
Нидерланд | Амстердам | Амстердам | City of Manchester | |||
|
АҚШ | 
|
Лос-Анджелес | 
|
Калифорния | City of Manchester | 2009 |
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Ответ «Грамоты.ру» Мұрағатталған 30 шілденің 2009 жылы.
- ↑ Как ставить ударение в именах собственных? | Vashgolos7.ru. vashgolos7.ru. Тексерілді, 11 мамыр 2016.
- ↑ Манчестер // Большой Энциклопедический словарь. 2000.
- ↑ Манчестер // Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория. Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. 2006.
- ↑ БСЭ- Фритредерство
- ↑ Archive maps pinpoint Manchester blitz bomb sites(ағылш.)
- ↑ UK population estimates (ағыл.). Office for National Statistics (26 June 2014). Тексерілді, 9 тамыз 2014.
- ↑ Манчестер (орыс.). adelanta.info. Басты дереккөзінен мұрағатталған 29 апреля 2016. Тексерілді, 1 мамыр 2016.
Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Ағылшындық Манчестер ХХ ғасырдың басында.(қолжетпейтін сілтеме) Кинохроника(қолжетпейтін сілтеме)