Рига бітім шарты (1921)
Рига бітім шарты – РКФСР, УССР және Польша аралында соғысты тоқтату, екі жақтың қарым-қатынасын қалыпқа келтіру туралы 1921 ж. 18 наурызда жасалған шарт.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Польша реакцияшыл топтары мен Антанта империалистері бастаған 1920 ж. совет-поляк соғысы барысында РКФСР бейбіт бітімге келу жөнінде бірнеше рет ұсыныс жасады. Алайда Антантаның арандатуымен Польша үкіметі уақыт ұту мақсатымен келіс сөз жүргізу үшін қисынға келмейтін шарттар ұсынды. 1920 ж. 25 сәуірде поляк әскерлері тағы да шабуылды үдете түсті. Бірақ қызыл Армия қарсы шабуылға шықты. Англияның сыртқы істер министрі Керзон уақытша басып алған Ресей жерін өз пайдасына шешу мақсатымен Антанта державалары өкілдерінің атынан нота жолдады. Кеңес үкіметі 12 шілдеде бұл нотаға келіспей, тек Польшамен ғана бітім шартын жасасатындығын білдірді. , тамызда Англия Қызыл Армияның алға жылжу шабылуын тоқтадуды талап етті. 1920 ж. 12 қазанда Ригада бейбіт келісімнің алғашқы шарттары жасалды. 18 қазанда соғыс тоқтатылды. 5 ай келіс сөзден соң Рига бітім шартына қол қойылды. Онда Польшаға Украина мен Белоруссияның батыс аймақтары берілді. ЕКі жақ бір-бірінің ішкі істеріне қол сұқпауға, бір-біріне қарсы арандатушы ұйымдар мен топтар құрмауға келісті. Польша өз еліндегі орыстарға, украиндықтар мен белорустарға ұлттық мәдениетін, тілін дамытуға, дінін сақтауға толық құқық беруге міндеттенді. РКФСР мен Украина жеріндегі поляктарға да сондай құқық сақталатын болды. Соғысқа байланысты болған шығындарды өндіріп алудан екі жақ та бас тартты. Саяси тұтқындарды. Босатып, азаматтардың еліне қайтуына мүмкіндік берілді. Шартта экономикалық, құқықтық мәселелерді ретке келтіретін ұсыныстар да жасалды.