Сарыкемер
| Ауыл | |
| Сарыкемер | |
 | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Статусы |
Аудан орталығы |
| Облысы | |
| Ауданы | |
| Ауылдық округі | |
| Әкімі |
Нұрбаев Өсер Әбдіжәлілұлы |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
43°00′22″ с. е. 71°30′45″ ш. б. / 43.00611° с. е. 71.51250° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 43°00′22″ с. е. 71°30′45″ ш. б. / 43.00611° с. е. 71.51250° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1875 |
| Бұрынғы атаулары |
Михайловка |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
32 668[1] адам (2023) |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды |
+7 72637 |
| Автомобиль коды |
08 |
Сарыкемер шекарасы
| |
Сарыкемер (1992 жылға дейін — Михайловка)[2] – Жамбыл облысындағы ауыл, Байзақ ауданының (1938 жылдан) және Сарыкемер, Бәйтерек ауылдық округтерінің орталығы.
Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Облыс орталығы – Тараз қаласынан солтүстік-шығысқа қарай 10 км-дей жерде, Талас өзенінің сол жағалауындағы сұр жусан, баялыш, күйреуік, көкпек басым өскен, тау алды жазығының сұр, шалғынды-сұр топырақты шөлейт белдемінде орналасқан.[3]
Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
| 1999 | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 15563 | ▲24314 | ▲32043 | 131,8 | 11967 | ▲16291 | 136,1 | 12347 | ▲15752 | 127,6 |
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Іргесі 1875 жылы қаланды. Халық ауылға қоныстанбаған кезде, ауыл маңындағы Талас өзенінің бойы сарыкемерленіп, күнге шағылысып тұратындықтан ежелден бұл жер Сарыкемер аталған. 1880 жылы орыс көпесі Михайловтың атымен Михайловка қаласы аталған десе, басқа нұсқаларда келімсектер тұрған жерлеріне бірінші кезекте шіркеулерін салған, шіркеуді өздерінің қасиетті "Михайлов день" күні қарсаңында ашылғанына байланысты атаған дейді. Ауылға Қазақстан Республикасы Жоғарғы кеңесінің торалқасының 19.03.1992 жылғы №1262-ХІІ қаулысымен өзінің ежелгі Сарыкемер аты қайтарылып берілді.[6]
Осы елді мекеннің тұрғыны болған Әмірбек қажы Есенбаев 1957 жылы көне Тараз қаласы жайында жазылған мұрағат материалдарын жинаған кезде, Ташкенттегі Орта Азия университетінің кітапханасына барған сапарында Ресейдің археологиялық-этнографиялық экспедициясын басқарған ротмистр Н.А.Петровтың 1791 жылы жазған зерттеулерімен танысқан болатын. Сол көне құжаттар салынған жәшіктің сыртқы бетінде “№117-61220, материалы Таласской долины и устные сказания очевидцев” деген зерттеу тақырыбының аты жазылған. Онда Байзақ датқаның әкесі Мәмбет датқаның батыр тұлғасы туралы жан-жақты баяндалған және оның өciп-өнген әулетінде қалыптасқан қазақтың әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі жайында да аса құнды деректер жинақталған. Әcipece, Мәмбет датқаның жаз жайлауы Талас өзенінің жағасындағы Сарыкемер елді мекенін айнала қоршап жатқан малға жайлы, шөбі шүйгін, суы мол, кең жайылымдар болатыны ерекше айтылған.
Орыс этнографы Петровтың зерттеулерін негізге алсақ, Сарыкемер елді мекені XVII ғасырдың басында, яғни Мәмбет датқа өмір сүрген дәуірде қалыптасқан.
Ертеректе, Талас өңірінің қазіргідей егіншілік кәсібі кеңірек дами қоймаған дәуірде, суға деген сұраныс аз болған. Өзен кемерінен асып, кез келген жерді кемерлеп, кеміріп жататын. Әcipece “Қызғалдақ тасу”, “Қарақұйрық тасу” дейтін Таластың тасулары малға да, жанға да өте қауіпті болатын. Сондай шақта су деңгейі күрт көтеріліп, секундына мөлшері 100-150 текше метрге жететін. Мұнша көп тасқын судың дүлей күші өзен жағасын опыра кемерлеп, биік-биік жарқабақты әп-сәтте “жасай” салатын. Сол жарқабақтар сонау бip замандардан бepi тасқын судың күшімен біріне-бірі ұласып, Сарыкемердің шығыс жағын тұтас бip кемерге айналдырып алған деседі. Яғни, Сарыкемер деген атау сол сары топырақты кемерге байланысты аталуы ақиқат. Өйткені, қазақ елінде ежелден елді мекендерді жер, судың, сай-саланың атымен атай салу әдет болып саналатын. Бұл атауды ойлап тапқан сол дәуірдің замандасы Мәмбет датқаның әулеті болар деген ой бар. Себебі, Талас өңірі негізінен солардың ата қонысы, жайлауы болған.
Бұған ресми түрде дәлел бола алатын тағы бip аса беделді басылым бар. Ол - “Қазақ Совет Энциклопедиясының” 8-томы. Кітаптың 70-бетінде Михайловка (Сарыкемер) туралы мынадай дерек бар: “Михайловка-Свердлов ауданының орталығы, село Жамбыл қаласының солтүстік шығысында (16 км) Талас өзенінің жағасына орналасқан. Селоның алғашқы аты “Сарыкемер” кейіннен “Шардара”, 1880 жылдан “Михайловка” болды” делінген.
Кәсіпорындары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сарыкемердегі бұрынғы кірпіш зауыты, нан, тамақ комбинаты, жол құрылысы, автокөлік мекемелері, ауыл шаруашылығы технологиялық бірлестігі, т.б. кәсіпорындар мен мекемелер 1997 жылдан өндірістік кооперативтер, акционерлік қоғамдар мен серіктестіктерге, шаруа қожалықтарына біріктірілді. Олардың ішіндегі ірілері: «Сарыкемер» автокөлік кәсіпорны, «Әулиеата құсы» акционерлік қоғамдары, «Байзақ» ӨК. Одан басқа аудандық тұтынушылар кооперативі, шағын кәсіпорындар мен ірі сауда орталықтары, мейрамханалар, телекоммуникациялық торап, мемлекеттік пошта торабы, электрлендіру жүйесінің мекемесі жұмыс істейді.
Инфрақұрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
3 орта, 1 мектеп-гимназия (5-ші соғылуда), 1 кәсіптік мектеп, музыкалық, спорт мектептері, мәдениет үйі, клубтар, 5 кітапхана, Ғ.Мұратбаев атындағы мұражай, 2 стадион, мешіт, аудандық аурухана мен емхана, дәріхана, отбасылық-дәрігерлік амбулатория, фельдшерлік-акушерлік пункт, т.б. мекемелер бар.[3]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
- ↑ О пpисвоении наименований и пеpеименовании отдельных администpативно-теppитоpиальных единиц Республики Казахстан
- ↑ a b Тараз энциклопедиясы
- ↑ 2009 жылғы Қазақстан Республикасы халқының Ұлттық санағының қорытындылары. Астана 2011. 1 том
- ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
- ↑ Жамбыл облысының топономикалық атауларының анықтамалығы
| ||||||