Семей уезі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Уез
Семей уезі
Елтаңбасы
Елтаңбасы
Әкімшілігі
Ел

 Ресей империясы

Кіреді

Колыван наместниктік,
Тобыл губерниясы,
Семей облысы

Әкімшілік орталығы

Семей

Тарихы мен географиясы
Құрылған уақыты

20 қазан 1782

Таратылған уақыты

17 қаңтар 1928

Жер аумағы

69 880 км²

Тұрғындары
Тұрғыны

156 801 адам (1897)

Семей уезі картада

Семей уезіРесей империясы, Ресей Республикасы, РКФСР құрамындағы әкімшілік-аумақтық бірлік. Әр түрлі уақытта Колыван наместниктігі, Тобыл губерниясы, Семей облысына кірді.

Көне Семей

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қала Екатерина II-нің 1782 жылғы 20 (31) қазандағы «Колыван облысында қалалар құру туралы» жеке жарлығымен құрылды[1]. Уезд орталығы – Семей бекінісі (қазіргі Қазақстанның Семей қаласы). 1796 жылы 12 (23) желтоқсанда Коливан наместниктік таратылғаннан кейін Семей уезі Тобыл губерниясының құрамына кірді. 1804 жылы Семей бекінісі қала мәртебесінен айырылып, Томбы губерниясының құрамына кірді, уезд таратылды. 1822 жылы Омбы облысының құрылуымен Семей округі құрылып, он алты жылдан кейін - 1838 жылы таратылды (Семей сол уақытта Томбы губерниясының Бийск уезіне жатқызылды). 1854 жылы Семей уезі Батыс Сібір генерал-губернаторлығының Семей облысы құрамында (1882 жылға дейін), 1882-1917 жылдары Ресей империясының Дала генерал-губернаторлығы Семей облысының құрамында қалпына келтірілді. 1921 жылға қарай Семей уезі 49 болыстан тұрды. Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің 1923 жылғы 5 шілдедегі қаулысына сәйкес жүзеге асырылған болыстарды ірілендіруден кейін, уезде олардың саны 16 жетті. Семей уезі 1928 жылы 17 қаңтарда Қазақ АКСР ОАК жарлығымен, автономияның әкімшілік-аумақтық бөлінісін реформалау барысында таратылды, онда губерниялар, уездер мен болыстар аудандар мен округтермен алмастырылды[2].

Географиялық жағдайы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Семей уезі Семей облысының шығыс бөлігін, Павлодар мен Өскемен уездерінің арасын алып жатты. Уездің көп бөлігін дала алып жатты (бір бөлігі - қара жер, бір бөлігі - сазды-сортаң). Уездің оңтүстік-батыс бөлігінде Шыңғыстау, Арқат және Баянауыл тауларының аласа сілемдері болды.

Тұрғындары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Арғындар - қазақ халқының 32 % (тобықты)[3].

Әкімшілік-аумақтық бөлініс[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1917 жылға дейін[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  • 1-шаруа телімі - Александровская шаруа болысы, Сейтен, Малыбай, Бесқарағай, Аққұм, Беген, Балағаш қазақ болыстары;
  • 2-ші шаруа телімі - Карповская шаруа болысы, Аршалы, Делбегетей, Қоқан, Семізтау, Айғыржал, Кеңтүбек қазақ болыстары;
  • 3-шаруа телімі - Қызылмол, Қандығатай, Енрікей, Мұқыр, Қызыладыр, Шыңғыс, Бұғылы, Шаған қазақ болыстары.

Экономика және шаруашылық қызмет[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Халықтың негізгі қызметі егін шаруашылығы болды. Қара бидай, жаздық бидай, сұлы, арпа себілді, картоп отырғызылды. Олар темекі, зығыр, қарасора, күнбағыс дәндерін, қарбыз бен қауынды жинап, шөп дайындалды. Отырықшы және көшпелі халықта мал шаруашылығы дамыған: ірі қара, ешкі, қой, шошқа, түйе және жылқы. Халық ара шаруашылығы, аңшылық және балық аулаумен де айналысқан (қызыл және ақ балық, уылдырық, балық майы).

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Кремнева О. Е. Бердский абақтысының губеріндік Колыван қаласының мәртебесін алуы (ru) // Ползуновский альманах : ғылыми басылым. — Барнауыл: И.И. Ползунов атындағы Алтай мемлекеттік техникалық университеті, 2015. — № 3. — б. 141—146. — ISSN 2079-1097.
  2. Дурново И. В. Шығыс Қазақстан облысының қалыптасу тарихынан. Шығыс Қазақстан облысының құрылуының 80 жылдығына (1932).
  3. Востров В. В., Муканов М. С. «Қазақтардың рулық құрамы және қоныстануы (ХІХ аяғы - ХХ ғ. басы)» — Алматы: Наука, 1968. — 256 б.

Сілтеме[өңдеу | қайнарын өңдеу]