Тәуекелдік

Тәуекелдік, қатер – 1) келеңсіз зардаптарға ұшырататын оқиғалардың басталу ықтималдығы; 2) экономикалық қызмет шарттарының кездейсоқ өзгеруіне байланысты күтілген табыстың, мүліктің‚ ақшалай қаражаттың болжанбаған шығасыға ұшырау қаупі. Қауіп-қатер үш топқа бөлінеді, олар: саяси тәуекелдік – саяси өзгерістердің, әскери жанжалдардың, шектеулер енгізудің, тыйым салудың, мүлікті ұлт меншігіне айналдырудың, т.б. экономикалық үдерістерге ықпал етуінен туындайтын қатер; экол. Тәуекелдік – қазіргі табиғат нысандары мен факторлардың антропогендік өзгеріске түсуінің ықпалымен байланысты қатер; экономикалық тәуекелдік – қабылданатын шаруашылық шешімдердің немесе жасалған әрекеттердің экономикалық үдерістерге ықпал етуінен туындайтын қатер. Экономикалық тәуекелдік мынадай түрлерге бөлінеді: банк тәуекелдігі – несие ұйымдары жүзеге асыратын операциялардың айрықшалығына байланысты пайдаланылмай қалу қаупі; несиелендіру Тәуекелдігі – қарызгердің алған несиесін қайтармауы және алынған несие үшін пайызды төлемеу ықтималдығы; валюталық тәуекелдік – валюталар бағамының болжап білуге болмайтын өзгеріске ұшырауына байланысты валюталық шығасыға ұшырау қаупі; пайыздық тәуекелдік – пайыздық мөлшерлемелердің болжап білуге болмайтын өзгеріске ұшырауы; сақтандыру тәуекелдігі – сақтандыру жүргізілетін қайсыбір ықтимал оқиғалардың басталуы қаупі; инфляциялық тәуекелдік – инфляциялық үдерістердің салдарынан өндіріс шығынының арту қаупі; баға тәуекелдігі – пайыздық мөлшерлеменің өсу немесе құлдырауы салдарынан борышқорлық міндеттеме бағасының өзгеру қаупі. Кәсіпорында тәуекелдік үш түрге бөлінеді, олар: өндірістік тәуекелдік – өнім өндірумен, қызмет көрсетумен, өндірістің болжалды көлемінің төмендеуі ықтималдығымен, шығынның болжанбаған деңгейде көбеюімен байланысты шығасыға ұшырау қатері; коммерциялық тәуекелдік – бағаның өзгеруі, сату көлемінің төмендеуі, айналыс шығынының артуы кезінде өнімді сату, қызметтерді көрсету үдерісінде туындайтын шығасы қатері; қаржы тәуекелдігі – кәсіпорынның банкілермен, басқа да қаржы мекемелерімен қарым-қатынасы үдерісінде несие үшін пайыз мөлшерлемесінің болжанбаған деңгейде өсуі, салық жүйесіндегі өзгерістер салдарынан туындайтын қатерлі тәуекелдік шығасының белгілі бір деңгейде пайда болуының жиілігімен және ықтималдығымен, яғни шығасыға ұшырататын шарттардың пайда болу ықтималдығының пайызымен өлшенеді. Шығасы деңгейіне қарай мынадай түрлерге ажыратылады: мүмкіндікті тәуекелдік – пайданың не оның бөлігінің шығасыға ұшырау қаупі; дағдарысты (қиындық туғызатын) тәуекелдік – түсімді кем алу, жұмсалған шығынның өтелмеу қатері; апатты тәуекелдік (мүліктен айрылу, банкротқа ұшырау қатері).