Төлем

Төлем – сатып алынған тауарлар, көрсетілген қызметтер, пайдаланылатын ресурстар, берілген несие үшін төленуге тиіс ақшалай қаражат, сондай-ақ міндеттемелер бойынша есептесу нысанындағы заңмен белгіленген жарналар. Кәсіпорындар төлейтін Төлемнің түрлері: тауар-материалдық құндылықтардың, орындалған жұмыстардың, көрсетілген қызметтердің ақысы; жалақы Төлем; коммуналдық қызметтер ақысы; жалгерлік төлемақы; байланыс құралдарының тарифтері бойынша төлемақы; сақтандыру Төлем; несие үшін пайыз Төлем; несиенің қайтарылуына байланысты Төлем; бюджетке және бюджеттен тыс қорларға салықтар мен басқа да міндетті Төлем түріндегі Төлем, т.б.

Жеке тұлғалар коммуналдық қызмет ақысын, байланыс құралдарын пайдаланғаны үшін төлемақы, сақтандыру Төлемін төлейді. Төлемнің негізгі бөлігі Төлем төлеушілердің және қаражат алушылардың шоттары бойынша қолма-қол ақшасыз аудару жолымен төленеді. Заңды тұлғалар бір-бірімен нормативтік актілерде белгіленген сомадан асырмай қолма-қол ақшалай есептесуге құқылы, бұл орайда Төлемнің мөлшерден асатын бөлігі несие ұйымдары арқылы қолма-қол ақшасыз нысанда төленуге тиіс. Кәсіпорындар қолма-қол ақшасыз нысанда төлейтін Төлем мынадай түрлерге бөлінеді: кәсіпорынның (ұйымның) бюджетке, бюджеттен тыс қорларға, т.б. міндетті Төлем, тауар алыс-берістері және шаруашылық шарттары бойынша төлем тапсырмалары, төлем талаптары, аккредитивтер, есептесу чектері, вексельдер, т.б. арқылы есеп айырысу төлемақысын төлеу тәртібімен төленетін Төлем Нарықтық экономика жағдайындағы Төлемнің негізгі нысаны – төлем тапсырмалары арқылы есептесу. Бюджетке және бюджеттен тыс қорларға Төлем әдетте Төлем тапсырмалары арқылы төленеді.

Нарықтық экономикада табиғат ресурстары, жер, су үшін, қоршаған ортаны ластағаны үшін Төлем, көрсетілетін коммуналдық қызметтер үшін Төлем, кедендік, лицензиялық Төлем мен басқа Төлем кеңінен пайдаланылады. Табиғат ресурстарын пайдалану үшін Төлем төлеу арқылы табиғат ресурстарының табиғи өнімділігіндегі айырмашылықтардан туындайтын сараланба рента алынады. Жер үшін Төлем меншіктенуге, иеленуге, пайдалануға немесе жалға жер алған заңды және жеке тұлғалардан алынады. Қоршаған ортаны ластағаны үшін салық – қоршаған табиғи ортаға ел аумағында кәсіпкерлік қызметін жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар келтірген зиянның орнын толтыру нысаны. Көрсетілетін коммуналдық қызметтер үшін Төлемді жылуды, газды, суды, т.б. пайдаланатын жұртшылық, үй-жайды жалға алған жалгерлер төлейді. Лицензиялық Төлемді лицензия алушылар төлейді. Кедендік Төлем – Төлем көздеріне бөлінбей алынатын сома, ол кеден бажына, ҚҚС-ға, акциздерге және кеден органдарына жүктелген өзге де салықтарға баламалы сомаға тең. Карточкалық Төлем жүйелерінің дамуына орай жұртшылықтың сатып алынған тауарлар мен көрсетілген қызметтердің ақысын қолма-қол ақшасыз төлеу жолымен есептесудің үлесі көбейіп келеді.

Төлем келісімі

Төлем келісімі - сауда операциялары мен саудаға жатпайтын операциялар бойынша есеп айырысу тәртібін белгілейтін құжат, яғни екі немесе бірнеше ел арасындағы өзара есеп айырысулар мен төлемдерді айқындап, реттейтін құқықтық акт.

Төлем міндеттері

Төлем міндеттері - жеткізушінің жөнелтілген тауар, орындалған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін төлемшінің шотынан өзіне тиесілі қаражат сомасын аударуға берген бұйрығын қуаттайтын есеп айырысу құжаты.

Төлем жүйелері

Төлем жүйесі дегеніміз аппараттық және бағдарламалық құралдар кешені кіретін күрделі жүйе бола отырып, халықтың, шаруашылық жүргізуші субъектілердің, екінші деңгейдегі банктердің және Ұлттық Банктің арасындағы өзінің ерекшеліктері бар байланыстырушы буын.

Қызметтері

• Тұтынушының және тауарлар мен қызмет көрсетулерді жеткізушінің арасында уақтылы және тиімді ақша аударуды қамтамасыз ету.
• экономикалық және қаржылық қызмет нәтижесінде қабылданған міндеттемелерді уақтылы аяқтау,
• Қауіпсіздік,

Қазақстандығы төлем жүйесінің тарихы

Қазақстанның төлем жүйелерінің орнатылуы жалпы 1994 жылдан бері басталып, бірнеше маңызды кезеңді бастан кешіррді.1998 жылғы 29 маусымда қол қойылған «Ақша төлемі мен аударымы туралы» Қазақстан Республикасының Заңы Қазақстан Республикасының аумағында ақша төлемі мен аударымын жүзеге асыру мәселелерін реттейтін негізгі құжатқа айналды.1996 жылдан бастап Алматы клиринг палатасы Қазақстан Банкаралық есеп айырысу орталығы (ҚБЕО) – шаруашылық жүргізу құқығы бар мемлекеттік кәсіпорын болып қайта құрылды, оның құрылтайшысы және әсер етуші органы Ұлттық Банк болып табылады.Нәтижесінде, 2000 жылғы ақпанда нақты уақыт режимінде жұмыс істейтін, Қазақстанның жүйелік маңызы бар төлем жүйесі (RTGS) болып табылатын Банкаралық ақша аударымдары жүйесі (БААЖ) жұмыс істей бастады.

Төлем тізімдемесі

Төлем тізімдемесі - жұмысшылар мен қызметшілерге жалақы, сыйлықақы, еңбекке жарамсыздығына байланысты жәрдемақы немесе басқа да төлемдер беруге арналған бухгалтерлік қассалық құжат.

Төлем қабілеттілігі

Төлем қабілеттілігі - мемлекеттің, жеке немесе заңи тұлғалардың өзінің төлемдер бойынша міндеттемелерін уақытылы және толық орындауына қабілеттілігі, оларда осы міндеттемелерді орындау үшін қажетті және жеткілікті ақшалай қаражаттың болуы.

Төлем қабілетсіздігі

Төлем қаблетсіздігі - жеке немесе заңи тұлғалардың қызметінің жай-күйі, мұнда олар шотта қаражаттың жоқтығы себепті өзінің қаржылық міндеттемелерін уақытылы және толық өтей алмайды, яғни алдағы уақытта төленуге тиіс мерзімді төлемдердің сомасы қолда бар төлем қаражатынан асып түседі. Шаруашылық қызметінің қанағаттансыздығы салдарынан, сондай-ақ материалдық-техникалық қамтамасыз етуге іркілестерден, сатып алушылардың тәртіпсіздігінен және басқа жағдайларда пайда болады. Төлем қабілетсіздігі көбінесе кәсіпорынды банкроттыққа ұшыратады. Төлем қабілетсіздігі халықаралық экономикалық қатынастар практикасына тән сипат. Борышты мерзімінде төлеу мүмкіндігі болмағандықтан қарыздар елдер төлемді не біржақты түрде тоқтатады не оны төлеу мерзімі мен басқа да шарттарын өзгерту туралы несиегерлермен уағдаласады. Берешекті өтеу тәртібін өзгертудің неғұрлым көп таралған нысандары: негізгі борыштың бір бөлігін есептен шығару немесе борышқордан алынатын тиісті пайыздарды азайту, берешекті төлеу мерзімін ұзарту, мораторий.