Флексия

ФЛЕКСИЯ (лат. flexіo — майыстыру) — флективті тілдердің типологиялық белгілеріне сәйкес грамматикалық құрылымы мен сөздердің атқаратын қызметін анықтайтын көп мағыналы термин. 1808 ж. Ф.Шлегель құрған Флексия бастапқы кезде грамматика алмасуға байланысты қолданылған. Кейін үндіеуропа мен семит-хамит тілдеріндегі түбір сөздегі өзгерісті қамтитын ішкі Флексия терминімен ауыстырылды. Флексия сөздің морфемалық құрылымының формалды сыңарының сыртқы Флексияға қарама-қарсы ұғымын білдіреді. Флексия — сөз түрлендіретін аффикс, формант, форматив. Демек, грамматика мағына мен синтаксистік байланысты білдіретін сөз формасының бөлігі. Граммат. мағынаны білдіретіндіктен, Флекия түбірге қарама-қарсы. Үндіеуропа тілдерінде әрбір туынды сөз тұлғасы түбір мен Флексияға бөлінеді. Релятифті формант (жалғау) ретінде дериватифті (жұрнақ) форматқа қарама-қарсы қойылады. “Флексия” термині “сөз түрлену” сөзімен синонимдік қатар құрауда екі түрлі кең мағынаға ие болады: 1) бір сөздің әр түрлі грамматика формада түрленуі. Мыс., зат есімнің жекеше және көпше формасын, етістіктің шақ және вид (түр) категориясын білдіретін қосымшамен түрленуі; 2) нақтылы Флексия сын есімнің тек (род), септеу, жекеше, көсемше жалғаулары, етістіктің тек, жақ категориясын білдіретін қосымшалар арқылы түрленуі. Егер сөз тұлғасындағы өзгеріс түбір сөзді де қамтитын болса, оны “сөз тудыру түрленісі” деп атайды. Флексия термині өзгеріске түскен түбірдің қосымшасына ғана қатысты қолданылады.

Сілтемелер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том