Целиноград ауданы

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Қазақстан ауданы
Целиноград ауданы
Әкімшілігі
Облысы

Ақмола облысы

Аудан орталығы

Ақмол

Ауылдық округтер саны

18

Ауыл саны

48

Әкімі

Бақытбек Амантайұлы Оспанбеков[1]

Аудан әкімдігінің мекенжайы

Ақмол ауылы, Наурыз көшесі, №34

Тарихы мен географиясы
Координаттары

51°23′35″ с. е. 72°03′55″ ш. б. / 51.39306° с. е. 72.06528° ш. б. / 51.39306; 72.06528 (G) (O) (Я)Координаттар: 51°23′35″ с. е. 72°03′55″ ш. б. / 51.39306° с. е. 72.06528° ш. б. / 51.39306; 72.06528 (G) (O) (Я)

Құрылған уақыты

1928

Жер аумағы

7,8 мың км²

Уақыт белдеуі

UTC+5:00

Тұрғындары
Тұрғыны

81 803[2] адам (2023)

Тығыздығы

10,5 адам/км²

Ұлттық құрамы

қазақтар (81,37%), орыстар (10,32%), немістер (1,68%), украиндар (1,61%), татарлар (1,2%), беларустар (0,84%), поляктар (0,41%), басқалары (2,57%)[3]

Сандық идентификаторлары
Пошта индексі

010016-010029[4]

Автомобиль коды

03

Целиноград ауданының әкімдігі

Қазақстан картасындағы Целиноград ауданы

Облыс картасындағы Целиноград ауданы

Целиноград ауданы – Ақмола облысының оңтүстік-шығысындағы әкімшілік-аумақтық бөлік (1961 жылға дейін Ақмола ауданы деп аталды). Аудан орталығы — Ақмол ауылы.

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан 1928 жылы 17 қаңтарда Ақмола уезінің Ақмола және жартылай Ереймен, Есіл болыстарының жерінен Ақмола атауымен Ақмола округінің құрамында құрылған. Әкімшілік орталығы Ақмола қаласы болған. 1940 жылы 30 маусымда аудан орталығы бір-бірінен 2,5 шақырым қашықтықтағы Новоишимка және Семёновка ауылдарына, ал 1949 жылы Кирово ауылына (қазір Астананың Сарыарқа ауданындағы Көктал кенті) көшірілген. 1961 жылы аудан атауы Целиноград ауданы болып өзгертілді. Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 9 қаңтардағы N 243 Жарлығымен аудан орталығы кейін Ақмол болып өзгертілген Малиновка ауылына ауыстырылды.[5]

Географиялық орны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан солтүстігінде Шортанды ауданымен, шығысында Ерейментау, Аршалы, батысында Астрахан, Қорғалжын аудандарымен, оңтүстігінде Қарағанды облысының Нұра ауданымен шектеседі. Астана қаласы ауданды екі бөлікке бөледі.

Жер бедері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Жер бедері негізінен жазық. Батысы — борпылдақ жыныстан түзілген сәл белесті жазық, шығысы — ұсақ шоқылы белесті-төбелі жазық. Кен байлықтарынан силикаттық бұйымдар жасайтын құм, кірпіш шикізаты, отқа төзімді саз, минералдық бояу, құм, қиыршықтас, т.б. кездеседі.

Климаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Климаты континенттік. Қысы суық, ызғарлы. Қаңтардың жылдық орташа температурасы –17 — 18°С, қардың орташа қалыңдығы 20 см. Жазы ыстық, құрғақ. Шілденің орташа температурасы 20°С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері 250 — 300 мм.

Топырағы, өсімдігі мен жануарлар дүниесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Негізінен қара және қызғылт қоңыр топырақты. Аудан аумағының көп жері тың және тыңайған жерлерді игеруге байланысты жыртылған. Өсімдіктен бөрте жусан, ақ төскейшөп, бидайық, далалық сәлбен, шалғындық атқонақ пен түлкіқұйрық, селеу, бетеге, көде, өзен бойында қайың, көктерек, қарағай, терек, шегіршін, тал, шілік, т.б. бұталар өседі. Құстардан: дала бүркіті, ұзақ, сауысқан, дала бозторғайы, сары және ақ шақшақай, көкек, шалғын және дала құладыны, барылдауық үйрек, шүрегей, қамыс сұлыкеші, т.б. мекендейді, сүт қо-ректілерден: дала суыры, кіші сарышұнақ, қосаяқ, дала тоқалтісі, қасқыр, борсық, түлкі, қоян, ондатра, күзен кездеседі.

Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1939 1959 1970 1979 1989[6] 1999 2009[7] 2021
 33726 ▲45855 ▲54250 ▼53322 ▲54367 ▼42068 ▲58451 ▲78806

Тұрғындар саны 76891 адам (2019). Халқы көп ұлтты: қазақтар (79,32%), орыстар (11,42%), немістер (1,93%), украиндар (1,80%), беларустар (1,00%), татарлар (1,31%), поляктар (0,48%), басқалары (2,75,00%)[8][9] Халықтың орташа тығыздығы 1 км²-ге 5,0 адамнан келеді.

Әкімшілік бөлінісі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Аудан аумағындағы 48 елді мекен 2 ауылдық әкімдік пен 16 ауылдық округке біріктірілген:

Халқының саны (2009, 2021)[10]
Ауылдық округтері 2009 2021 2021 2009-ға пайызбен Ерлер 2009 Ерлер 2021 2021 2009-ға пайызбен Әйелдер 2009 Әйелдер 2021 2021 2009-ға пайызбен
Ақжар ауылдық округі 1436 ▼1172 81,6 711 ▼583 82 725 ▼589 81,2
Ақмол ауылдық округі 6143 ▲13851 225,5 2960 ▲6839 231 3183 ▲7012 220,3
Арайлы ауылдық округі 4049 ▼3909 96,5 2012 ▼1996 99,2 2037 ▼1913 93,9
Жаңаесіл ауылдық округі 3431 ▼3145 91,7 1688 ▼1568 92,9 1743 ▼1577 90,5
Жарлыкөл ауылдық округі 2776 ▼2626 94,6 1387 ▼1316 94,9 1389 ▼1310 94,3
Қабанбай батыр ауылдық округі 5937 ▲8939 150,6 2973 ▲4446 149,5 2964 ▲4493 151,6
Қараөткел ауылдық округі 5234 ▲10930 208,8 2660 ▲5549 208,6 2574 ▲5381 209,1
Қоянды ауылдық әкімдігі 2954 ▲9545 323,1 1537 ▲4762 309,8 1417 ▲4783 337,5
Қызылсуат ауылдық округі 1598 ▼1289 80,7 790 ▼700 88,6 808 ▼589 72,9
Мәншүк Мәметова ауылдық әкімдігі 817 ▼709 86,8 404 ▼356 88,1 413 ▼353 85,5
Нұресіл ауылдық округі 2598 ▼2458 94,6 1306 ▼1230 94,2 1292 ▼1228 95
Оразақ ауылдық округі 1825 ▲2201 120,6 918 ▲1133 123,4 907 ▲1068 117,8
Рақымжан Қошқарбаев ауылдық округі 2516 ▼2069 82,2 1268 ▼1052 83 1248 ▼1017 81,5
Родина ауылдық округі 1721 ▼1650 95,9 821 ▼811 98,8 900 ▼839 93,2
Софиевка ауылдық округі 2106 ▲2565 121,8 1074 ▲1287 119,8 1032 ▲1278 123,8
Талапкер ауылдық округі 4323 ▲9540 220,7 2239 ▲4820 215,3 2084 ▲4720 226,5
Тасты ауылдық округі 1895 ▼1375 72,6 947 ▼692 73,1 948 ▼683 72
Шалқар ауылдық округі 1260 ▼833 66,1 609 ▼426 70 651 ▼407 62,5
ЖАЛПЫ САНЫ 52619 ▲78806 148,1 26707 ▲39730 148,8 26744 ▲39409 147,4

Өнеркәсiп[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ауданның өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы 2006 жылы 2650,8 млн. теңгенің өнімін шығарды. Өнеркәсіп орындарынан “Цефар” АҚ-ның (1992 жылдан) фарфор зауыты (Фарфоровое а.) жұмыс істейді. Ол 2005 жылы 8,4 мың т фарфордан жасалған асхана және ас үй ыдыстарын шығарды. Бұдан басқа “АРЭК” АҚ мен “АРЭК — энергосбыт” ЖШС-і халыққа қызмет көрсетеді. Ауыл шаруашылығы өнімін өңдеумен 55 шағын кәсіпорын, 273 шаруа қожалығы, 11,4 мың жеке шаруашылықтар шұғылданады (2005). Олардың ішінде 2 ААҚ, 17 ЖШС, 1 ӨК, 1 АҚ, 1 мемл. кәсіпорын, 1 ұжымдық серіктестік, т.б. бар. Осылардың қарамағында 7 шұжық цехы, 3 шағын диірмен, 3 макарон цехы, 2 сүт өңдейтін блок, 1 май сығатын цех, 3 наубайхана, т.б. жұмыс істейді. Аудан аумағында ауыл шаруашылығына жарамды жер аумағы 834,5 мың га, оның ішінде жыртылған жер 411,6 мың га, шабындығы 33,1 мың га, жайылымы 325,4 мың га, орманы 400 га. 247,8 мың га егістік жердің 229,8 мың гасына дәнді дақылдар егілген; малазықтық дақылдар 16,6 мың га жерге егілді (2006). 2007 жылдың басында ауданда 33,0 мың мүйізді ірі қара, 24,3 мың қой мен ешкі, 7,9 мың жылқы, 7,6 мың шошқа, 515,5 мың құс болды. Олардан 10,0 мың т ет (тірі салмағы), 41,9 мың т сүт, 55,3 млн. жұмыртқа өндірілді. Ауданда 2006 ж. басында 1 балабақша, 26 орта, 14 орталау, 10 бастауыш мектеп, кәсіптік-техн. мектеп, 1 жоғары оқу орнының бөлімшесі, 1 музыка, 1 спорт мектебі, 62 клуб, 68 кітапхана, 15 отбасылық-дәрігерлік емхана, 31 фельдш.-акушерлік пункт болды. Автомобиль жолы жақсы дамыған, олар Астана, Көкшетау, т.б. елді мекендермен байланыстырады. Аудан аумағы арқылы Астана — Қараталды (Қарталы), Қарағанды — Петропавловск, Астана — Павлодар темір жол өтеді.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Целиноград ауданының әкімі тағайындалды – Ақмола облысы (17 наурыз 2020).
  2. ↑ Қазақстан Республикасы халқының жынысы және жергілікті жердің типіне қарай саны (2023 жылғы 1 қаңтарға)
  3. ↑ Қазақстан Республикасы халқының жекелеген этностары бойынша саны (2022 жыл басына)
  4. ↑ Қазақстан почталық индекстері
  5. ↑ Зерттелмеген өлке Мұрағатталған 20 ақпанның 2022 жылы.
  6. ↑ Ресей империясы,  КСРО халық санақтары
  7. ↑ ҚР халық санақтары
  8. ↑ Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі. Қазақстан Республикасы тұрғындарының облыстар, қалалар мен аудандар, жынысы мен жас ерекшелігі топтары, этностық бөлігі бойынша 2019 жылдың басындағы саны Мұрағатталған 17 қаңтардың 2013 жылы.
  9. ↑ 2009 жылғы санақ бойынша Қазақстан тұрғындарының ұлттық құрамы
  10. ↑ 2021 жылғы ұлттық халық санағының қорытындылары
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Целиноград_ауданы&oldid=3284541» бетінен алынған