Шоңайна

Шоңайна
Киіз шоңайна
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар (unranked) Asterids Сабы: Asterales Тұқымдасы: Asteraceae Кіші тұқымдасы: Carduoideae Тайпасы: Cynareae Тегі: Arctium Карл Линней 1753 not Lam. 1779
түрлері
10-14 түрі белгілі

Шоңайна (лат. Arctium) – астралылар тұқымдасына жататын екі жылдық ірі жапырақты өсімдік.

Негізінен Еуразияның қоңыржай белдеулерінде 10 түрі кездеседі. Қазақстанның барлық өңірінде өсетін 2 түрі бар. Әсіресе киіз Шоңайна (Arctіum tomentosum) жиі кездеседі. Биіктігі 60 – 150 см, ұршық тәрізді тамырсабағы болады. Бұл өсімдіктің бірінші жылы тамыры мен дегелек жапырақтары шығып, ал келесі жылы сабағы жапырақтары мен себет гүлшоғыры жетіледі. Сабағы түзу де жуан, бұтақты. Жапырағы жұмыртқа пішіндес, бүтін жиекті, ірі, ұзындығы 20 – 50 см, ені 10 – 30 см, сағағы ұзын, ақ түкті. Гүлі қос жынысты (бір гүлде аталық пен аналық болса), оралып түтікшеге айналған, күлтесі қызғылт күлгін түсті, себеті шар тәрізді гүлшоғырын құрайды. Шілде – тамызда гүлдеп, тамыз – қыркүйекте жеміс салады. Жемісі – дәнек, ол піскен кезде қорапшасы сынғыш болатындықтан, жақындап кеткен адамның киіміне, мал түгіне жабысады.Тұқымы жеміс серігімен тұтасып бірігіп кеткен. Шоңайнаның тамырында инулин, эфир майы, сұйық майы, органик. қышқылдар, илік заттар; дәнінде глюкозидтер және аскорбин қышқылы бар. Халық медицинасында несеп жүргізетін және тер шығаратын дәрі ретінде, бауыр және бүйрек тастарын, подаграны, безеуді, сары ауруды, гастритті емдеу үшін қолданылады. Шоңайна – шірнелі өсімдік.