Шәуешек келісімі

Шәуешек келісімі — патшалық Ресей мен Қытайдың Цинь империясы арасында 1864 ж. 7 қазанда Шәуешек қаласында қол қойылған мемлекеттік шекара келісімі. Ол “Қытай — Ресей солтүстік-батыс шекараны белгілеу келісімі” деп те аталады. Келісім 10 тараудан тұрады. Онда шекара сызығын белгілеудің принциптері белгіленген. Онда “Шекара сызығы тау шоқылары, үлкен өзендер және қазіргі Қытайдың тұрақты қарауылдарын жағалай тартылады” деп көрсетілген. Шекара сызығы қазақ жері арқылы өтетіндіктен онда отырған қазақтар жөнінде келісімінің 5 тарауында “Қазір шекараны ақылдасып белгіледік. Екі ел мәңгі тату болады. Осыдан кейін екі мемлекет осы белгіленген шекара маңындағы өңірлерде отырған малшыларға таласпау үшін, осы келісім құжаттар бір-біріне тапсырған (күшіне енген) күннен бастап, олар бұрыннан бері қай жерде мал бағып отырған болса, сол жерлерде малдарын бағып отыра берулері керек. Олар сол ежелгі қоныстарда орнығып отырып, шаруашылықтарымен шұғылдана берулері үшін, жер қай мемлекетке бөлінсе, онда отырған адамдар жерімен қоса сол мемлекеттің басқаруында болады” деп жазылған. Осы келісім негізінде Қытай — Ресей мемлекеттік шекара сызығының арғы бетінде қалған қазақтар Қытай азаматы болды да, бергі жағындағылар Ресей құрамындағы қазақтар болып саналды. Екі жақтық келісім бойынша Ертіс өзінен көлденеңдеп Памирге дейін тартылған бұл шекара сызығы қазақ жері мен елін алғаш рет екіге бөлді. Содан бастап “Қытай қазақтары” және “Ресей қазақтары” деген қоғамдық бөлініс пайда болды.

Сілтемелер

• «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том.