Эпентеза

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Эпентеза (грек. еpenthesіs – қоспа) – сөз ішінде екі дауыссыз дыбыстың арасында дауысты дыбыстың қосылып айтылуы. Эпантеза белгілі бір тілде сол тілге бөгде дыбыс тіркесімді кірме сөздерді игеру, меңгеру барысында пайда болады. Мысалы, ұйғыр тілінің фонетикалық заңдылығына қайшы келетін дауыссыз дыбыстардың сөз басында немесе сөз соңында қатар келу құбылысы дауыстының эпентезасын (яғни сөз ішінде дауыстының пайда болуын) керек етеді; құлұп<клуб, акыт< акт. Эпентеза құбылысы негізінен қалыптаспаған, яғни әдеби тілден басқа тұрпайы сөздер, диалектілер, балалар тілі, т.б. сөйлеу тілінде кездеседі. Әр тілдің өзіне тән дыбысталу заңдылықтары сол тілді дербес тіл етіп тұратын белгілердің бірі десек, сол тіл басқа тілдерден сөз қабылдамай тұра алмайды. Өйткені ондай сөздер айтылу машығына, артикуляциясына қарай қайта қорытылып, дыбыстық өзгерістерге ұшырап, кірмеліктен айрылады. Дыбыстық өзгерістер әр түрлі болуы мүмкін. Кірме сөз құрамындағы кейбір дыбыстар төл дыбыстармен алмастырылып, кейбір дыбыстар керісінше ендігі бір дыбыстар мен буындар жамалып айтылуы заңды. Сөйтіп, сөз сапалық, сандық өзгерістерге ұшырайды. Мұндай өзгерістер көбінесе төл сөздерде кездеседі. Ертеректе тілімізге еніп, айтылуымен жазылатын бөрене (бревно), жеребе (жребий), кереует (кровать), кінәз (князь), пүліш (плюш) сөздеріндегі дауыстылар соның айғағы. Ал бірқатар сөздер тек айтылуда ғана эпентеза құбылысына ұшырайды (метр – метір, пленум – піленум, т.б.). А. Әлмақанов[1]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

<references>


  1. «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, X том