Қозғалмайтын қатты фазалар

Газ адсорбциялық хроматографиясында (немесе газ қатты фазада) қатты материал қозғалыссыз фаза міндетін атқарады: түйіршіктелген силикагель, алюминий тотығы, көмір ұнтағы (активтелген), молекулалық сүзгіштер. Алюминий тотығы, силикагель және көмір сияқтылардың адсорбциялық сипаттамасы оларды әзірлейтін шикізаттың қасиетіне өңдеу, дайындау тәсіліне байланысты. Активтелген көмір нығайған қуыс құрылымды полюссіз сорбент болғандықтан, көмірсутектерді ароматтық қосылыстарды, спирттерді, эфирлерді және басқа да органикалық қосылыстарды өзіне таңдап тартып, сіңіреді.

Молекулалық сүзгіні немесе цеолиттерді сілтілік металдардың алюминий-силикатты қосылыстары деп елестетуге болады. Цеолиттердің көмегімен молекулалары кристалдық тордың ішіне ене алатын заттарды сорбциялайды. Оларды газдардың, жеңіл көмір-сутектердің құрамын және қалыпты көмірсутектерді тармақты және тұйықталған сақиналы қосылыстардан бөлу үшін пайдаланады.

Осы кезде стирол, дивинилбензол, этилстирол және басқалардың сополимерлері негізінде алынған кеуекті полимерлі сорбенттер кеңінен қолданылуда. Мұндай сорбенттерде адсорбция мен абсорбция процестері бір мезгілде өтеді, бұл ұстап тұрудың аралас механизміне әкеледі, адсорбция мен бөлігі тарату аралас жүреді.

Адсорбция изотермаларының түзу сызықты болмауы салдарынан хроматографиялық қалдықтың пайда болуы және адсорбцияланған газдардың берік тұтылуы нәтижесінде газ адсорбциялық хроматографиялық әдістер әзірше шектеулі қолданылуда. Сондай-ақ, сорбенг бетінің каталитикалық активтігі бұл әдістердің иіектелуіне келтіреді. Ал газ сұйық хроматографиясы бұған қарағанда барынша жиі қолданылады.

Қозғалмайтын сұйық фазаларды қатты төсенішке жұқа қабыршақты қабат ретінде ұстатылған ұшпайтын сұйық болып табылады. Мұндай талапқа сәйкес болатын сұйықтардың көптеген түрі белгілі. Бұларды қасиеті және ұшу сияқты белгілі сипаты бойынша таңдап алады. Талданатын құрамдас бөлік бұл сұйықта ешбір өзгеріссіз еруі керек, онсыз бөлінуге жұмсалатын уақыт жетпей қалады.

Қозғалмайтын сұйық фаза материалдарының басым көпшілігі балауыз, каучук немесе шыны сияқты масса болып келеді де, ГСХ-бағаналардың да температурасы кезінде сұйытылады. Оларды полюстік дәрежесі мен шекті жұмысшы температурасы бойынша ажыратады. Талдау мәселесін шешуде көптеген сұйықтардың кең таралған, жиі қолданылатын әрі әмбебап түрлері кестеде жинақталған.

Қозғалмайтын сұйық фазалар	Температура аралығы, °С.
Апиезон 1	50 - 300
Силикон ДС-200	50 - 350
Силикон SE-30	50 - 350
Сквалан (CH30H62)	20 - 150
Орташа	0 - 275
Силикон -DC - QF - 1	0 - 280
Силикон - OV - 17	60 - 225
Карбовакс 20 - M	20 - 200
Диэтиленгликол сукционаты	20 - 290
Этиленгликол адипинаты

"Ұқсас заттар өзіне ұқсас ортада жақсы ериді" деген жалпы ереже бар, яғни полюсті емес аттар осындай қозғалыссыз фазада жақсы еріп. жақсы хроматографияланады. Қозғалмайтын фазаны таңдап алу және оны бағалау үшін Ковичтың ұсталу белгісі көрсеткішін қолдана отырып, олардың хроматографиялық полюстік шарт бойынша жіктеу әдісі пайдаланылады.

Бұл жүйеде стандарт көрсеткіші ретінде парафиндікі қабылданған, ягни кез келген жағдайда ұсталу индексі қалыпты көмірсутекті қосылыстар үшін көміртек атомының санын жүзге көбейткенге тең деп алынады. Мысалы, - ІС₆Н₁₄ = 600. ІС₃₀Н₆₂ = 3000 және т.с.с. Басқа құрамдағы қосылыстар мәні сәйкес формулалармен өрнектеледі, олар арнаулы анықтамаларда көрсетілген.

Қатты тасымалдауышта ұсталып тұрған сұйық заттың мөлшерін, массасын процентпен есептеу арқылы анықтайды. Осылайша анықталған сұйықты жеңіл ұшатын (буланатын) еріткіште ерітіп, оны алдын ала кептірілген қатты тасымалдауышты еріткішпен мұқият араластырады да, содан кейін еріткішті буландырады. Мұндай сұйық фазамен араласқан ұнтақты қатты тасымалдауыш еркін құмға ұқсайды, оны ұзын хроматографиялық бағаналарға салуға болады, тербеліс кезінде бір қалыпты орналасады.

Капилляр бағаналардың қабырғаларында сұйық фазаны жұқа етіп жағу оңай емес. Әуелі сұйық фазаны жеңіл буланатын еріткіште ерітіп бағана ішіне құяды да, артығын ағызып алып, ептеп қыздырса, еріткіш буланып, өзі ішкі қабырғаға жағылып қалады. Мұндайда сұйықтың ішкі қабырғаға жұқпай, жиналып қалуы мүмкін. Сондықтан қабықшаны жабуда да арнаулы әдістемелерге сүйенеді.

Қиындығына қарамастан капилляр бағанатардың тиімділігі қанағаттанарлық. Іс жүзінде жоғарғы жылу әсеріне төзімді қасиеті бар кремний органикалық сұйықтар кеңінен қолданылуда. Мұндай қосылыстардың қатары жеткілікті.

Қозғалмайтын сұйық фазаға жағылған қондырмалы және капилляр бағаналарды қолдану алдында ең жоғарғы температурада ұстап, талдау кезінде кедергі болатын қосылыстардан арылту үшін, олар арқылы құрғақ газ-тасымалдауышты жіберіп алады.