Қышқыл жыныстар

Қышқыл жыныстар Тереңдік қышқыл жыныстардың құрамында мынадай минералдар: кварц, калийлі дала шпаттары, қышқыл плагиоклаздар, жалғыз немесе бірнеше слюдалар, амфиболдар немесе кейде пироксендер болады. Қышқыл жыныстарда орта есеппен алғанда дала шпаттары 60%, кварц 30—35%, қалғандары түсті минералдарға жатады.

Граниттер — жеңіл жыныстар (меншікті салмағы 2,7), түсі ақшыл; олардың негізгі бояуы дала шпаттары түстес. Граниттің басты-басты құрамды бөлшегі — калийлі дала шпаты, ортоклаз немесе микроклин — ақ, сұр, сарғыш, ал көпшілігі әр түрлі реңкі ет қызыл, күңгірт келеді. Жымдастықтары анық білінеді. Табиғи өзгеріске ұшырағанда граниттің түсі сарғыш қоңыр түске ауысады. Ортоклаз немесе микроклинмен қатар ақ , сарғыш немесе жасыл, өте уақ түйіршікті плагиоклаз кездеседі. Плагиоклаздың салыстырмалы құрамы әр түрлі дәрежеде болады. Әсіресе биотитті және қоңыр амфиболды гранодиориттерде плагиоклаздар ортоклаздан гөрі көбірек кездеседі. Егер граниттерде ортоклазбен қатар альбиттің саны да өте көп болса, ал плагиоклаздар жоқ болса, мұндай граниттер сілтілі граниттер деп аталады. Граниттердегі кварц нашар білінеді. Ол күңгірт жылтырлығымен және шатынаған сынығымен танылады. Оларда түсті минералдардан көбінесе слюдалар кездеседі. Қос слюдалы граниттерде күміс тәрізді, өте жылтыр мусковиттің жапырақтарымен қатар биотитте болады. Табиғи өзгеріске ұшырауына қарай биотит күңгірттеніп, темір тотығын шығарады, сонда оның түсі тотты коңырға айналады. Кейде, табиғи өзгерістерде, биотиттің жапырақтары алтын тәрізді болып көрінеді. Кейбір гранитте түсті минералдар, ал слюдалар орнына қара амфиболдар болады. Кейде биотит пен амфибол аралас келеді. Граниттерде бұдан басқа жасыл эпидоттың түйіршіктері (плагиоклаздың өзгерілген заты), турмалиннің қылтаңдары, анарлардың кристалдары кездеседі.

Граниттер — өте көп таралған тереңдік жыныстар. Жер бетіне таралған граниттердің көлемдері жүздеген, кейде мыңдаған шаршы километр болады. Қышқыл магманың жеңіл ұшпа құрамдары қалдық магмада жиналып, молаяды. Ол кейін магма ошағынан жарықтарды бойлай көтеріліп, граниттерді өзгертеді. Өзгерілген жыныстар кварцтан, ақ слюдалардан — мусковит пен лепидолиттен тұрады. Мұндай жыныстар грейзен деп аталады. Грейзендер көбінесе минералдарға бай келеді. Мысалы, онда касситерит, молибденит, вольфрамит және басқа кен минералдары жиі кездеседі. Гранит пен ізбестас бірге кездессе, жоғарыда айтылған скарндар атты жыныс болып шығады. Липариттер және кварцты порфирлер. Липарит деген сөз Сицилия қасындағы Липар аралының атынан шыққан. Кейде липариттерді риолиттер деп те атайды. Олар граниттердің төгілмелі эффузивтік түріне жатады. Кварцты порфирлер липаритке жақын жыныс. Ол көбінесе қызыл, қоңыр, сары, жасылсымақ немесе күлгін түсті болады.

Кварцты порфир — төгілмелі тау жыныстарының өте көп таралғанының бірі. Ол барлық жерде тасқын және жамылғылар түрінде кездеседі. Олар жиі вулкандық туфтардың жинақтарымен қабаттаса бітеді. Обсидиан — вулкандық шынылар. Оның түсі қара немесе қара сұр болады. Пемзa — шлакты микроқуысты шыны тәрізді жыныс. Ол көбінесе обсидиан мен және порфирлармен қосақтасып кездеседі. Пемза ерте мезгілде және осы күнгі вулкандардың атқылап шығарған, газды лавасынан пайда болған кеуек бөлшек түрінде кездеседі. Бұл жыныстар таулы аудандарда көп болады.