Ұзақ Саурықұлы
Ұзақ Саурықұлы (1855, бұрынғы Жетісу губерниясы, Жаркент уезі - 13.8.1916, Қырғызстан, Қарақол қ.) - батыр, 1916 ж. Жетісудағы Қарқара көтерілісі ұйымдастырушылардың бірі.
Тегі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Әкесі Саурық Жетісу жерін жоңғар-қалмақтардан азат етуге белсенді қатысқан. Тегі - албан руының Құрман атасынан шыққан. Ұзақ ел билігіне жас кезінен араласты. Ұлы жүздің Албан тайпасынан шыққан.[1]
Бірнеше рет тұтқындалуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1895 жылы қыс қатты болып, жұт қаупі төнгенде Ұзақ батыр қалың жылқысын Қытай жеріндегі тау ығына қыстатқан. «Шекара заңын мойындамады» деген кінә тағып, Қытай билеушілігі Ұзақтың үстінен Жетісудағы патша әкімшілігіне шағым түсіреді. Ұзақты тұтқындауға келген қазақ-орыс жасақтарымен болған қақтығыста бірнеше адам қазаға ұшырады. Осыдан соң жергілікті патша үкіметінің әкімшілігі Ұзақты тұтқындау үшін жазалаушы жасақ шығарды. Олар батыр Құлжа өңірінде жасақ жинау мақсатымен жүргенде ауылын шауып, Ұзақтың ұлы – Рүстемді өлтіріп, туыстарын түгелдей тұтқындады. Еліндегі ойранға шыдай алмаған Ұзақ Қырғыстандағы патшаның жергілікті әкімшілігіне өзі барды. Патша үкіметі оны жеті жылға соттады. Батыр жазаның бес жылын өтеп, қалған екі жылына ақшалай айып төлеп, елге оралды. Отаршыл Ресейдің жергілікті әкімшілігінің қазақ жерін тартып алып, еселей салық салу әрекеттеріне қарсы шыққан Ұзақ кейіннен екінші рет жауапқа тартылып, «патша жарлығын мойындамады» деген желеумен тағы да екі жыл сотталды. Жергілікт билік шешімдеріне қарсы шыққаны үшін үшінші рет «Верный» түрмесіне қамалған. Түпкі мақсаты - қарулы күрес жүргізу мұратынан айнымаған Ұзақ 1916 ж. шілденің бас кезінде майданның қара жұмысына кісі алу жөніндегі патша үкіметінің жарлығына қарсы үгіт жұмыстарын жүргізді. Ұзақ пен Жәмеңке Мәмбетұлы басқарған Жаркент уезіндегі Нарынқол – Шарын учаскесінің 1000-нан астам тұрғыны 1916 ж. 11 шілдеде Қарқара жайлауында ббас қосып, майданның қара жұмысына адам бермеуге келісті. Егер патша үкіметі өз жарлығын күшпен жүзеге асырмақ болса, оған қарулы көтеріліспен жауап беру туралы байлам жасалды. Осыдан бастап, Ұзақ төңірегіне көп адам топтасты.Толқудың қарулы көтеріліске ұласып кетуінен сескенген патша үкіметінің жергілікті органдары 1916 ж. 22 шілдеде Ұзақты бірнеше серіктерімен тұтқынға алды. Көп кешікпей ол Қарақол түрмесіне айдалды. 12 тамыздың түнінде тұтқындарға қарулы күзетшілер кенеттен оқ жаудырған сәттегі аласапыранды пайдаланып, серіктерінің көмегімен түрмеден қашып шыққан Ұзақ батыр қапыда қаза тапты.
Ұзақтың алғаш рет көтерілісшілердің басын қосқан жерін халық «Ереуілтөбе» деп атап кеткен. Ол М.Әуезовтың «Қилы заман» повесінің басты кейіпкерлерінің бірі. Ұзақтың қайда жерленгені белгісіз. Ел ішіндегі кейбір әңгімелерге қарағанда Түменбай есімімен аталатын бұлақ басындағы зиратқа жерленген. [2] [3] [4] [5] [6] [7]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Алмабеков Т. Албан ата энциклопедиялық шежіре. // [1] — Алматы, 2003. — 1352 б. — ISBN 9965-00-838-8.
- ↑ Жұртбаев Т., Бейуақ, А., 1990;
- ↑ Қарқара айбаты (Құжаттар мен материалдар жинағы), A., 1991; Тәнекеев С., 1916.
- ↑ Ереуілтөбе әсерлері, А., 1994;
- ↑ Қаупынбайұлы Т., Бабалар аманаты, А., 1996;
- ↑ Қауғабай О., Әлмеректің бес баласы және Еділ-Жайық, А., 2001;
- ↑ Тәнекеев С., Қарқара-Албан көтерілісі, А., 2002.
Сыртқы сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ҰЗАҚ БАТЫРДЫҢ ҚАНДЫ ЖЕЙДЕСІ(қолжетпейтін сілтеме)