Өттас ауруы

Өттас ауруы — өт қабында, өт жолдарында тастардың пайда болуы. Өт тастарының құрамына көптеген органикалық және бейорганикалық заттар кіреді. Олардың негізгі компоненттеріне: холестерин, билирубин, өт қышқылдары, ақуыздар, гликопротеидтер, түрлі тұздар, кальций және басқа да органикалық және бейорганикалық қосындылар енеді. Өт тастарының дамуында холестерин және өт пигменттері негізгі орын алады, сондықтан тастардың барлығының негізгі екі тобын: холестеринді және пигментті түрлерін ажыратады. Холестеринді – бұл, негізі холестериннен тұратын, ал пигментті – билирубин және оның полимерлерінен тұратын тастар.

Өттегі тастар

Тастардың құрылысы олардың құрамына байланысты. Холестеринді тастар дөңгеленген түрде болады. Тастың көлденең кесіндісінен шеткері бөліктерінде орналасқан радиалды жолақтануды көруге болады, себебі холестерин шеткері радиальды жолақтар түрінде, пигмент және кальций тұздарының айқын көрінетін кристалдарын (холестерин-пигмент-әк тастары) түзеді. Пигментті тастар – бұл, гомогенді, қатты, сынғыш, қара түсті тастар. Көп жағдайда олар қырлы болады, және көптеп кездеседі. Кальций тастары әдетте ақшыл-қоңыр немесе қошқыл-қоңыр түсті, кальций карбонатынан тұратын тастар. Жиі олардың тікеншелер тәрізді өсінділері болады.

Этиология

Өттас ауруының пайда болу ықтималдығын арттыратын фактордың бірі – адам ағзасында холестериннің шамадан тым көп артуы.

Адам осы себептерге байланысты артық холестериннен зардап шегеді:

• Семіздіктің әсері -холестериннің үлкен дозасы бар тағамдарды көп тұтыну;
• өт қышқылының мөлшері азайуы,  дененің қалыпты жұмысын тоқтатады және  өт қажетті элементтерді алмайды;
• адамның қанында фосфолипидтердің көлемі төмендейді, бұл холестериннің денеде қатып, тұнбаға түсуіне әкеледі;
• Өттің функционалды тоқырауы яғни өт қабының моторикасы бұзылып, өт жолдары бітеліп қалады. Мұнда адам генетикасы да рөл атқара алады. Егер әйелде немесе ер адамда өт тас ауруына бейімділік болса. Дұрыс тамақтанбау, отырықшы өмір салты, салмақ жоғалту немесе салмақ қосу аурудың дамуына әсер етуі мүмкін екенін ескеру маңызды.

Белгілері:

Өт тас ауруы ұзақ уақыт бойы жасырын өтуі мүмкін. Өт жолдарының конкрементпен бітелуімен (өт коликасы) немесе қабынудың дамуынан кейін (жедел холецистит) анықталады.

Өт коликасы-әр түрлі жастағы ерлер мен әйелдердегі өт тас ауруының ең тән белгілерінің бірі. Ол тасты жылжытқанда пайда болады, ол өт қабынан немесе түтіктерден шығуды бітеп тастайды. Осының аясында жарық ішілік қысым жоғарылайды және айқын ауырсыну синдромы пайда болады. Оның айрықша ерекшеліктері:

• майлы тағамдарды жегеннен кейін 1-1,5 сағаттан кейін немесе шамадан тыс тамақтану эпизодынан кейін пайда болады;
• шабуылдың ұзақтығы бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін өзгереді;
• қысқа уақыт ішінде ауырсынудың тез күшеюі;
• ауырсыну сипаты тұрақты және толқынды;
• эпигастрийдегі және оң жақтағы гипохондриядағы ауырсынуды локализациялау, оң қолға, иық пен оң жақтағы мойын арасында сәулелену байқалуы мүмкін;
• Қосымша белгілер: жүрек айнуы мен құсу, жүрек соғу жиілігінің төмендеуі немесе жоғарылауы, қан қысымының ауытқуы, дене температурасының шамалы көтерілуі, дефекацияға жалған ұмтылу немесе ішектің кебуі;

Диагностика

Физикалық тексеру: кейбір науқастарда нұрлы қабат жəне терінің сарғаюы байқалады. Науқастардың басым көпшілігінде артық дене салмағы анықталады. Пальпация кезінде өт қабының орналасу айналасында ауырсыну байқалады – іштің оң түзу бұлшықетінің сыртқы шеті оң қабырғалық доғамен қиылысады (Кер симптомы), терең тыныс алу жəне құрсақтың ішке тартылуында өт қабының зонасында ауырсынулар (Мерфи симптомы).

Инструменталдық зерттеулер: УДЗ, КТ (конкременттердің болуы, өт қабы көлемдерінің үлкеюі немесе кішіреюі, қабырғаларының қалыңдауы), рентгенологиялық (пероралды немесе көктамырішілік холецистографияны орындайды).

Негізгі жəне қосымша диагностикалық шаралар тізімі:

1. Қанның жалпы анализі (6 параметр).

2. Глюкозаны анықтау.

3. Сілтілік фосфатазаны анықтау.

4. Билирубин мен фракцияларды анықтау.

5. Холестеринді анықтау.

6. Құрсақ қуысы ағзаларын УДЗ.

7. Эзофагогастродуоденоскопия.

8. Зəрдің жалпы анализі.

9. Капрологияға нəжісті зерттеу.

10. АЛТ анықтау.

11. АСТ анықтау.

12. С-реактивті ақуызды анықтау.

13. Жалпы ақуызды анықтау.

Қосымша диагностикалық шаралар тізімі:

1. Қан диастазасын анықтау.

2. Қандағы ақуыз фракцияларын анықтау.

3. Дуоденалдық заттарды зерттеу (зондтаусыз).

4. Биологиялық сұйықтықтарды колонияларды алып себу.

5. Көктамырішілік холангиохолецистография (көрсетімдер бойынша).

6. Пероралдық холецистография (көрсетім бойынша).

7. Мақсатты пункциондық бауыр биопсиясы (көрсетімдер бойынша).

8. Эндоскоптық ретроградтық панкреатохолангиография (көрсетімдер бойынша).

9. Бауырдың, өт қабының компьютерлік томографиясы (көрсетімдер бойынша).