Аңтәрізділер
| Аңтәрізділер | ||||
|---|---|---|---|---|
 Dimetrodon grandis-тің скелеті
| ||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||
| ||||
| Екі-есімді атауы | ||||
| †Synapsida |
Аңтәрізділер немесе Тероморфтар (лат. Theromorpha, көне грекше: θήρ, көне грекше: θηρίον - «жануар» және көне грекше: μορφή - «форма» — «аң тәрізді») — немесе Синапсидтер (лат. Synapsіda) — 320 млн жыл бұрын тіршілік еткен, қазбадан табылған жануарлардың таксономиялық тобы, ерте заманның аңтәрізді бауырымен жорғалаушылары. Бұларға пелткозаврлар, дромозаврлар, дейноцефальдар, аномодонттар және аң тістілер жатады.
Синапсидтер тас көмір дәуірінің аяқ кезінде котилозаврлардан пайда болып, триас дәуірінде өліп біткен. Бұл жануарлардың арасында тышқандай ұсақ, керіатей ірі түрлері болған. Синапсидтердің көбісі жыртқыштар, бірақ өсімдік және бұнақденелермен көректілері де болған. Эволюциялық даму нәтижесінде оларда сүт көректілерге тән екі желке төмпешігі т.б. белгілер болған.
Аңтәрізділердің сүйектері алғаш рет Батыс Оралда пермь кезеңінің мыс құмдарының арасынан табылған. Олардың сүйек қалдықтары Азия, Еуропа, Солтүстік Америка, Африка құрлықтарының тас көмір дәуірінен бастап, юраның ортасына дейінгі геологикалық тұнба қабаттарында кездескен. Аңтәрізділер бұл дәуірде котилозавралардан бастап, жоғары сатыдағы териодонттарға дейін дамыған. Көпшілігі жыртқыш (горгонопсий тұқымдастары) болған. Пеликозаврлар сияқты түрлері өсімдіктермен, ал кейбір түрлері ұлулармен, жәндіктермен қоректенген. Бұл жануарлардың арасында қазіргі кемірушілердей ұсақ, мүйізтұмсықтардай ірі түрлері де болған. Негізінен құрлықта, кейбір түрі (офиаконодонттар, дейноцефалдар, листрозаврлар) тұщы көлдердің бойында, батпақты жерлерде тіршілік еткен. Дицинодонт сияқты түрлерінің саусақтары жер қазуға бейім келген. Аңтәрізділердің 60-қа жуық тұқымдасы, мыңнан аса түрлері болған. Бұлардың синопсидтер деп аталатын түрі сүтқоректілердің арғы тегі болып саналады.[1]
-
-
Бас сүйегінің құрылысы. -
Edaphosaurus -
Sphenacodon - жыртқыш болған. -
Moschops - Оңтүстік Африкадан табылған. -
Nikkasaurus -
Lystrosaurus - ең кең тараған синапсид. -
Cynognathus - триаста ең ірі жыртқыш болған. -
Repenomamus - мезозойдағы ең ірі аң. -
Tritylodon
Классификациясы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Топтың құрамына екі жасақ кіреді:
- Pelycosauria (пеликозаврлер)
- Therapsida (терапсидтер)
Терапсидтер -
- Biarmosuchia (биармозухиялар),
- Dinocephalia (дейноцефалдар),
- Anomodontia (аномодонттар)
- Theriodontia (териодонттар)[2][3][4].
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Қазақ энциклопедиясы I том
- ↑ Laurin, M.; and Reisz, R.R. Synapsida. Mammals and their extinct relatives. The Tree of Life Web Project (2011). Басты дереккөзінен мұрағатталған 20 қаңтар 2013. Тексерілді, 26 сәуір 2012.
- ↑ Kemp T.S. The origin and radiation of therapsids // Forerunners of Mammals — Bloomington: Indiana University Press, 2011. — P. 3–30. — ISBN 0-253-35697-0.
- ↑ Liu J., Olsen P. The Phylogenetic Relationships of Eucynodontia (Amniota: Synapsida). — Journal of Mammalian Evolution. 2010. 17(3): 151.
Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Синапсидтер
Сыртқы сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Synapsida — Pelycosauria Мұрағатталған 13 наурыздың 2006 жылы. (ағыл.)
- Transitional Vertebrate Fossils (ағыл.)
- Synapsidomorpha in Wikispecies directory (ағыл.)
|
Бұл — мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |