Ричард Бёртон

Ричард Бёртон
ағылш. Richard Burton
Плащаница фильміндегі Ричард Бертон, 1953
Жалпы мағлұмат
Туған кездегі есімі	Ричард Уолтер Дженкинс
Туған күні	10 қараша 1925 (1925-11-10)
Туған жері	Уэльс, Понтридифен
Қайтыс болған күні	5 қыркүйек 1984 (1984-09-05) (58 жас)
Қайтыс болған жері	Швейцария, Селиньи
Азаматтығы	Ұлыбритания
Мамандығы	актер
Белсенді жылдары	1944-1984
Марапаттары	Британ империясының ордені
IMDb	ID 0000009
richardburton.com

Ричард Бёртон (ағылш. Richard Burton, толық аты — Ричард Уолтер Дженкинс; 1925 ж. 10 қараша, Понтридифен — 1984 ж. 5 тамыз, Селиньи) — британдық актёр, «Оскар» сыйлығының жеті мəрте номинанты, сонымен қатар, «Алтын глобус», «Грэмми», «Тони» жəне «BAFTA» сыйлықтарының иегері. Танымалдылығының шыңында, 1960 жылдары Бёртон Голливудтағы ең жоғарғы төлемақы алатын актёрлердің бірі болып есептелетін. Жалпы халық арасында актёр есімі екінші жұбайы Элизабет Тейлормен қатар айтылады, себебі кезінде екеуінің арасындағы қарым-қатынас газеттердің бірінші бетінен түспейтін болған.

2002 жылы Би-Би-Си хабар таратушы компаниясы өткізген сауалнама нəтижесінде тарихтағы ұлы британдықтардың бірі болып танылды.

Өмірбаяны

Уэлстағы Понтридифен (қазіргі кезде Нит — Порт-Толбот графтығы) ауылында дүниеге келген. Қарапайым шахтёрдың отбасындағы он үш баланың он екіншісі болған Бёртон Голливудта керемет табысқа жетіп, 1960 жылдары əлемдегі жоғары ақы төленетін актёр атанды.

Бёртонды рөлдерді таңдау кезіндегі талғамсыздығы үшін жиі жазғыратын болған. Сыншылардың міншіл көзқарасының нəтижесінде олар оның үздік актёрлік жұмыстарын көре алмады.

«Оскар» сыйлығына жеті рет ұсынылды (6 рет— үздік ер адам рөлі үшін, 1 рет — екінші реттік үздік ер адам рөлі үшін), бірақ жеңе алмады. Голливудта бұл жағдай қарсылық туғызды, нəтижесінде, 1970 жылы «Оскар» сыйлығын алған Джон Уэйн оны Бёртонға бергендей сыңай танытып, «Бұл негізі сенің статуэткаң» деп, өз наразылығын көрсеткен болатын.

Өмірінің соңғы жылдарында көптеген аурулардан азап шегіп, ұзақ уақыт алкогольге деген құмарлықтан емделіп, бала кезінде-ақ пайда болған никотинге тəуелділікті жеңе алмады. Бұның барлығы 58 жастағы Бёртонның Женеваның Селиния ауданындағы үйінде миына қан құйылуынан қайтыс болуына алып келді. Осыдан төрт күннен кейін қызыл костюмде жəне сүйікті поэты Дилан Томастың шығармалар жинағымен бірге жерленді.

Жеке өмірі

Бёртон бес рет үйленген, соның ішінде екі рет жұлдыз Элизабет Тейлордың жұбайы болып (1964—1974, 1975—1976), онымен бірге 11 фильмге түскен. Арасындағы ең ерекше фильм - тарихи шытырман оқиғалы «Клеопатра» (1963). Бұдан бөлек, актёрдің төмендегі жұбайлары болған:

• актриса Сибил Уильямс (1949—1963; екі қыздары бар — Кейт пен Джессика);
• модель Сьюзан Хант (1976—1982)
• бет əрлеуші Салли Хэй (1983—өмірінің соңына дейін).

Жастық шағында, Сибил Уильямсқа үйленгеніне қарамастан, актер Клэр Блуммен оның көзіне шөп салады, онымен бірге «Ашуланғанда артыңа қара» жəне «Суықтан келген тыңшы» фильмдеріне түседі. Бёртонның өлімінен кейін Блум оны өмірінің ұлы махаббаты деп атаған болатын.

Таңдаулы фильмографиясы

Жылы	Қазақша атауы	Түпнұсқалық атауы	Рөлі	1953	Шөл тышқандары	The Desert Rats	капитан «Тэмми» МакРобертс
1953	Плащаница	The Robe	Марцелл Галлион
1956	Ұлы Александр	Alexander the Great	Ұлы Александр
1959	Ашумен артыңа қара	Look Back in Anger	Джимми Портер
1962	Ең ұзақ күн	The Longest Day	Би-Би-Си офицері, Дэвид Кэмпбелл
1963	Клеопатра	Cleopatra	Марк Антоний
1963	Өте маңызды азаматтар	The V.I.P.s	Пол Андрос
1964	Бекет	Backet	Томас Бекет
1964	Игуана түні	The Night Of The Iguana	Т. Лоуренс Шеннон
1964	Гамлет	Hamlet	Гамлет
1965	Суықтан келген тыңшы	The Spy Who Came in from the Cold	Алек Лимас
1965	Не жаңалық, мысығым?	What's New Pussycat	ер адам
1966	Вирджиния Вулфтан кім қорқады?	Who’s Afraid of Virginia Woolf?	Джордж
1967	Адуын әйелді жуасыту	The Taming of The Shrew	Петруччо
1967	Комедианттар	The Comedians	Браун
1968	Бум!	Boom!	Крис Фландерс
1968	Бүркіттер ғана ұша алатын жер	Where Eagles Dare	майор Джон Смит
1968	Тәтті құмар	Candy	Макфисто
1969	Мың күндік Анна	Anne of the Thousand Days	Генрих VIII
1972	Көк сақал	Bluebeard	барон Курт фон Зеппер
1972	Троцкийдің өлімі	The Assassination Of Trotsky	Лев Троцкий
1973	Сутьеска	Sutjeska	Иосип Броз Тито
1973	Римдегі өлтіру	Massacre In Rome	полковник Герберт Каплер
1974	Саяхат	Il viaggio	Чезаре Брагги
1977	Шайтанды қуушы	Exorcist II: The Heretic	Филип Ламонт
1977	Эквус	Equus	Мартин Дайсарт
1978	Жабайы қаздар	The Wild Geese	полковник Аллен Фолкнер
1978	Күнәларды жіберу	Absolution	Годдар
1978	Медузаның тиюі	The Medusa Touch	Джон Морлар
1979	Темір крест	Breakthrough	сержант Рольф Штайнер
1984	1984	1984	О’Брайен