Фаддей Венедиктович Булгарин

Фаддей Венедиктович Булгарин (туған Ян Тадеуш Кшиштоф Булгарин, польш. Jan Tadeusz Krzysztof Bułharyn; 1789 жылдың 24 маусымында [5 шілде] Ұлы Литовское кнәздігінің Минск воеводствосында, Пырашево иелігінде туылып —1859 жылдың 1 [13] қыркүйегінде, Дерптке жақын Карлов иелігінде қайтыс болды) — орыс жазушысы, журналист, сыншы, баспагер, наполеон әскерінің капитаны, Францияның құрметті Легионы Орденінің ковалері, стат кеңесшісі; Пушкиннің, Вяземскийдің, Баратынскийдің, Лермонтовтың, Некрасовтың және т.б тұлғалардың көптеген эпиграммаларының «батыры». Авантюралық плутовстық роман жанрының негізін қалаушы, орыс әдебиетіндегі фантастикалық романның негізін қалаушы. Оның ресей буржуазиясының идеологы ретінде ойнаған оның романдары өзінің тірі кезінде француз, неміс, ағылшын, испан, итальян, нидерландия, швед, польша, чешхия тілдеріне аударылды.

Өмірбаяны

Булгариндер отбасы Речь Посполитая шляхтасынан шыққан, ата тектерінің бірі Бірінші Лжедмитрийдің канцлері болған, толық аты — Шкандербек-Булгарин, отбасы деректері бойынша оның ата тегі кнәздердің бірі, болгарлар мен албандықтар арасында ассимиляцияға ұшыраған. Польша әдебиеттанушысы Осип Пшецлавский, Булгаринді жақсы таныған және оны белорус санаған екен.

Ашық республикандық, Сібірге орыс генералын өлтіргені үшін аттанған әкесі, оны Тадеуш Костюшко құрметіне атады. Анасы Булгаринді балалық шағында Санкт-Петербургке апарып тастайды, ол жерде 1798—1806 жылдары Сухопуттық шляхетсктік кадет корпусында оқиды. Орыс тілін нашар білді, оқу жылдары ылғи оқытушылар мен оқушыластарымен ұрсысқа түсе беретін. Баснялар мен сатиралар жаза бастады.

Ресей заңдары бойынша Булгарин орыстарға қарсы наполеон әскерінің құрамында соғысқан поляк ретінде, каза-орыс әскерлері қызметіне жіберілу керек еді. Бұл заңға бағынбау Булгарин жағдайында тек үлкен қалаумен түсіндіріле алды. Осыған қарамастар, ол өзіне фронда жасады: өзінің газетінде «Юрий Милославский» атты патриоттық романына кері сипаттама беріп, осы үшін корольдің бұйрығымен 1830 жылдың 30 қаңтарында года гауптвахтаға отырғызылды. Газет жабылды. Бірақ 1831 жылы Польша қозғалысы күшіне енген кезде ол государьдан үшінші бриллианттық перстеньге ие болды. («Иван Выжигин» үшін секілді)

Дерптегі зиратта жерленген (Қазіргі кездеТарту, Эстония Республикасы).

Әдеби қызметі

Белгісіз суретші. Ф. В. Булгариннің карикатурасы .

Жазбасы: «Егер мұрын қалақайды иіскесе не болады? / меніңше, қалақай солып қалады!»

1819—1820 жылдары анонимнді түрде өлеңдерін, очерктерін, естеліктерін Польша тіліндегі петербург газетінде «Ruski inwalid czyli wiadomości wojenne» (1817—1821) жариялады.

1820 жылы Булгариннің орыс тіліндегі алғашқы шығармалары басылып шықты. Ол Бостандық қоғамына мүшелік етті, себебі олар ауызша шығармашылықты, ғылым мен өнерді жақсы көрді.

Баспагерлік қызметі

Тұтынушы баспагер ретінде өте белгілі болған. Ресейдегі ең алғашқы «Орыс мықыны» (1825) театрлық альманахының авторы, Грибоедовтың «Горе от ума» үзінділерін жариялаушы.

Дереккөздер

• А.Н. Военная служба Ф.В. Булгарина. 1805-1811 // Русская старина, 1874. – Т. 9. – № 4. – С. 776—779.

• Булгарин Ф.В. Донесение в нарвскую городовую полицию от 18 қыркүйек 1837 г. / Сообщ. Д.Л. Мордовцевым // Исторический вестник, 1881. - Т. 8. - № 10. - С. 446-447.

• Булгарин Ф.В. Письмо Булгарина к Гречу от 15 қазан 1836 г. // Русский архив, 1870. - Изд. 2-е. - М., 1871. - Стб. 1943-1944.