Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев

Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев
Туған күні	15 сәуір 1946 (1946-04-15)
Туған жері	Қызылорда облысы, Арал ауданы, Шөміш
Қайтыс болған күні	15 ақпан 2021 (2021-02-15) (74 жас)
Азаматтығы	КСРО  Қазақ КСР  Қазақстан
Ұлты	Қазақ
Мансабы	ақын
Жанры	поэзия
Марапаттары	Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері

Шөмішбай Нағашыбайұлы Сариев (1946 жылы 15 сәуірде Қызылорда облысы, Арал ауданы, Шөміш станциясында туған. 2021 жылы 15 ақпанда дүниеден озған) – ақын, аудармашы. Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, бірінші дәрежелі «Барыс» және «Парасат» ордендерінің иегері. Екі дүркін «Елім менің» атты Президент бәйгесі бас жүлдесінің, халықаралық «Франц Кафка атындағы Алтын медаль» сыйлығының, «Жыл Адамы – Алтын адам», «Платина Тарлан» сыйлықтарының, «Халықтың сүйіктісі» ұлттық сыйлығының лауреаты.

Шөмішбай Сариев

Филология ғылымдарының кандидаты. «Лақап аты – Шалқар Сарин.

Ғафу Қайырбеков: "Шөмішбай Сариев - қос қанатты ақын. Біріншісі - лирикалық жырлары болса, екіншісі -ән-өлеңдері..."

Өмір хронологиясы

• 1946 жылы 15 сәуір де Қызылорда облысы, Арал ауданы, Шөміш стансасында туған. Қамбаш орта мектебін бітірісімен, Қазалы аудандық «Ленин туы» және Арал аудандық «Толқын» газеттерінде қызмет атқарған. Әлімұлы тайпасының Шекті руынан, Жақайым тармағынан тарайды.
• 1961 жылы алғашқы өлеңдеріне Қызылорда облыстық «Ленин жолы» газеті бетінде сәт сапар берілген.
• 1966 жылы С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) журналистика факультетіне түсіп, оны 1971 жылы бітірген.
• 1970-1974 жылдары «Қазақстан» саяси баспасында редактор болып қызмет атқарған.
• 1974 жылдан 1991 жылға дейін «Жұлдыз» журналының әуелі сын бөліміне орналасып, кейін поэзия, өнер және ғылым, сын библиография бөлімдерінің меңгерушісі болған.
• 1991 жылы конкурстық негізде Қазақстан Ғылым академиясы М. О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының Қазіргі әдебиет бөліміне аға ғылыми қызметкер болып орналасты.
• 1993 жылы «Қазіргі қазақ лирикасының ізденістері» атты тақырыпта кандидаттық диссертация қорғап, филология ғылымдарының кандидаты дәрежесін иеленді. «ХХ ғасырдың жиырмасыншы жылдарындағы поэзия» атты монография жазып, Мағжан Жұмабаев, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов тағы да басқа поэзия жұлдыздарының еңбектерін ғылыми тұрғыда талдады. «70-ші, 80-ші, 90-шы жылдардағы қазақ поэзиясы» атты монографиясы жеке кітап болып «Ғылым» баспасынан жарық көрді. Мағжан Жұмабаевтың үш томдық шығармаларын дайындап (1995 ж.), өлеңдерінің ғылыми түсініктемелерін жазды және сол кітаптың редакция алқасының мүшесі болды. Өмірінің соңына дейін осы аталған институттың Абайтану бөлімінде аға ғылыми қызметкер болып қызмет атқарды.
• Ш. Сариев негізгі қызметімен бірге, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясында бас маман қызметін атқарды, Қ. И. Сәтбаев атындағы Қазақ ұлттық техникалық университетінде және Д. А. Қонаев атындағы заң университетінде бірнеше жыл сабақ берді, қазіргі бағыт-бағдары жаңаша өзгерген «Ақиқат» журналының (бұрынғы «Қазақстан коммунисі» журналы) Руханият бөлімін басқарды. «Тамаша» телехабарының алғашқы кезден он жыл бойы авторы болды.

Ізімде мұрам қаласа, қалсын өлең,

Сол үшін дозағыңа салшы, көнем.

Тағдырым тіршілікпен беттескесін,

Ажалмен түбі әйтеуір қарсы келем.

Өмірге сапар шегіп келемін мен,

Бір бақытты табуға ерек үннен,

Күні ертең үзілетін тағдырымның,

Жалғасын көрсем деймін өлеңімнен...

Шөмішбай Сариев

Шығармашылығы

Д. Гулиа, О. Бергольц, И. Абашидзе, С. Викулов, А. Дементьев, Ф. Алиева, Р. Рождественский, Хизмет Абдуллин, М. Эминеску, Луиш ди Камоэнс тағы басқа ақындардың өлеңдерін қазақ тіліне аударған.«Ғашықтар жыры», «Бозжорға» атты авторлық бейнетаспасы жарық көрді.

1989 жылы «Қайнар» баспасынан «Тамаша, Тамаша,Тамаша» атты кітабы басылып шықты. Қазақ ақындары ішінде тұңғыш рет «Ғашықтар жыры», «Бозжорға» атты авторлық бейнетаспасы жарық көрді.

• 1982 жылы М. О. Әуезов академиялық театрында «Ғашықтар жыры» атты;
• 1992 жылы «Арал балаларына арналған қайрымдылық кеш» атты;
• 1996 жылы Республика сарайында «Ақын. Композитор. Әнші» атты;
• 2001 жылы «Бозжорға» атты;
• 2006 жылы «Ақын Шөмішбай Сариев 60-та» атты;
• 2009 жылы «Ақын Шөмішбай Сариев Пайғамбар жасында» атты авторлық кештері;
• 2011 жылы 22 қарашада Қазақстан Тәуелсіздігіне 20 жыл толуы құрметіне арналған «Нұр Отан» партиясының қолдауымен «Айналдым сенен, атамекен-ай» атты авторлық кеші болып өтті.
• Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Ғылым комитеті М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының ұйымдастыруымен Ғылым Ордасында ақынның 70 жасқа толуына арналған «Ақындық – мұрат, ғалымдық – парасат» атты Республикалық ғылыми-теориялық конференция;
• 2016 жылы 19 сәуірде Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрында ақынның 70 жасқа толуына орай «Айналдым қазақ деген халықтан мен» атты салтанатты кеші болып өтті.
• 2000 жылы Бухаресте «ЮНЕСКО» ұйымдастырған Румынияның ұлы ақыны Михаил Эминескуге арналған бүкіл дүниежүзілік ақындар симпозиумына Қазақстан мен Орта Азиядан жалғыз қатысқан ақын. Шығармалары орыс, украин, қырғыз, өзбек, тәжік, румын, чех, үнді, француз тілдеріне аударылып жарияланды.
• 2003 жылы Прагада Чех елінің ұлы ақын-жазушысы Франц Кафка атындағы халықаралық Алтын медаль сыйлығының лауреаты атағына ие болды. Осы жылы үнді тілінде «Теңізден соққан жел лебі» атты кітабы жарық көріп, Дели қаласында өткен кітаптың тұсаукесер тойына қатысты.
• 2004 жылы «Жыл Адамы - Алтын Адам» сыйлығының лауреаты атанды және сол жылы «Платина Тарлан» сыйлығының лауреаты атағына ие болды.
• 2006 жылы ақын Шөмішбай Сариевке Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері атағы берілді.
• 2008 жылы Парижде өткен «Ақындар көктемі» фестиваліне қатысып, өлеңдері 80 елге француз радиосы арқылы таралды. Француз тілінде «Дала желі» атты кітабы жарық көрді.
• 2018 жылы Америкада Нью-Йорк қаласында тұңғыш рет өткен Қазақ әдебиетінің форумына қатысып, «Сәлем саған, туған ел» кітабының тұсаукесері өтті.

Ақынның өмірі мен шығармашылығы жайлы хабарлар тізімі:

• «Кеш жарық» бағдарламасы (10.07.2011 жыл) - Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған кеш («Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы);
• «Әлі есімде» бағдарламасы (2012 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар («Мәдениет» телеарнасы);
• «Сол бір кеш» бағдарламасы (2013 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған бағдарлама («Хабар» телеарнасы) эфирге 20.05.2014 жылы шықты;
• «Сенбілік кездесу» бағдарламасы (25.04.2015 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевпен сенбілік кездесу («Қазақстан» ұлттық телеарнасы);
• «Келбет» бағдарламасы (27.03.2016 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар («Қазақстан» ұлттық телеарнасы);
• «Біздің кейіпкер» бағдарламасы (2016 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар («Алматы» телеарнасы);
• «Бірегей» бағдарламасы (15.04.2017 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар («Астана» телеарнасы);
• «Әнім сен едің» бағдарламасы (28.10.2017 жыл)- ҚР Ақпарат және коммуникациялар министрлігінің тапсырысы бойынша ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар;
• «Той жыры» бағдарламасы (14.04.2018 жыл) - ақын Шөмішбай Сариев пен жары Жұмагүл Сариева арналған хабар («Астана» телеарнасы);
• «Qazaq Life Дарабоз» бағдарламасы (09.11.2019 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар («Kazakh TV» телеарнасы);
• «Емен-жарқын» бағдарламасы (2019 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар («Asyl Arna» телеарнасы);
• «Тұлға» бағдарламасы (2019 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар («Қазақстан» ұлттық телеарнасы) эфирге 22.04.2020 жылы шықты;
• «Сәулелі ғұмыр» бағдарламасы (2021 жыл) -ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған хабар («Алматы» телеарнасы);
• «Qazaq Golden Hits» бағдарламасы (2021 жыл) - ақын Шөмішбай Сариевтің шығармашылығына арналған бағдалрама («Хабар Агенттігі» АҚ).

"Қазақстан" телеарнасының "Тұлға" бағдарламасы: https://www.youtube.com/watch?v=CHuIkQCzJNc

"Алматы" телеарнасының "Сәулелі ғұмыр" бағдарламасы: https://www.youtube.com/watch?v=xzYDoRLLcfQ

"Абай ТВ" арнасының "Ұмытпаймыз" бағдарламасы: https://www.youtube.com/watch?v=vU_KY6nFplA

Шығармалары

• «Балдәурен», Өлеңдер. А., «Жазушы», 1974;
• «Арайлы көктем». Творчестволық портреттер. А., «Қазақстан», 1974;
• «Теңізден соққан жел». Өлеңдер мен поэма. А., «Жазушы», 1975;
• «Тағдыр». Өлеңдер және балладалар. А., «Жалын», 1976;
• «Заула, тұлпар уақыт». Өлеңдер. А., «Жалын», 1979;
• «Өң мен түс». Өлеңдер және толғаулар. А., «Жалын», 1980;
• «Үш өлшем». Өлеңдер. А., «Жалын», 1982;
• «Созвучие», аударма. /орыс тілінде/, «Жалын»1983;
• «Тағдыр жыры». Өлеңдер. А., «Жазушы». 1984;
• «Веет ветер морской» /орыс тілінде/, «Жалын"1987;
• «Біздің ғасыр». Өлеңдер. Поэмалар. А., «Жазушы», 1989;
• «Тамаша». А., «Қайнар», 1989;
• «Сүйінші». Замандас композиторлардың әндеріне жазылған өлеңдер. А., «Ардана қайырымдылық қоры», 1992;
• «Сағынышым теңіз», Өлеңдер, поэмалар. Таңдамалы. А., «Жазушы», 1994;
• «Песня сожаления», Издательства Международного Сообщества Писательских Союзов «Стилистика» /алты ақынның өлеңдері/ Москва,1998;
• «Қос қанат», Өлеңдер. «Әсем-систем», 2004;
• «Екі томдық шығармалар жинағы». Өлеңдер. «Елорда» 2006;
• «Шөмішбай Сариев. Шығармалары». Өлеңдер. «Фолиант» баспасы, 2008;
• «Дала желі». Француз тілінде, /Ш.Сариев, О.Сүлейменов, Н.Оразалин/ Париж, 2008;
• «Шөл даланың ұлымын...». Өлеңдер. «Қайнар» баспасы, 2008,
• Камоэнс. Сонеттер.  «Аударма» баспасы, 2009;
• «Айналдым сенен, Атамекен-ай», «SanSam» баспасы, 2011;
• «Поэзия падишасы – лирика», өлеңдер, «Тау-Самал» баспасы, 2012;
• «Қазақ лирикасы: көркемдік ізденістер және ұлт тәуелсіздігі», Ғылыми зерттеулер, сын мақалалар. «Тау-Самал» баспасы, 2012;
• «Ұлы даланың тарихы» қазақ әдебиеті антологиясында (Америка) өлеңдері  жарық көрді, 2013.

2016 жылы «ҚАЗАҚПАРАТ» баспа корпорациясынан «Өлеңдер, поэмалар» таңдамалы шығармалары жарық көрді.

2018 жылы «SanSam» баспасынан «Сәлем саған, туған ел» атты ән өлеңдері нотасымен басылып шықты.

2021 жылы «Атамұра» баспасынан «Жүрегім – Қазақ ел» атты жыр жинағы жарыққа шықты.

2022 жылы «Дәуір» баспасынан «Қос қанатты ақын Шөмішбай Сариев» атты фотоальбом жарыққа шықты.

2022 жылы «Қазақ университеті» баспасынан «Ғибратты ғұмыр» атты кітабы басылып шықты.

2023 жылы  «Дүниені жалт қаратсам деп едім» /ұйғыр тілінде/, кітабы жарық көрді.

2023 жылы  Шөмішбай Сариев. Библиографиялық көрсеткіш, /С.Мұқанов атындағы ОӘҒК, Республикалық ғылыми-педагогикалық кітапхана/ жарыққа шықты.                                                                                   

2024 жылы «Теңізден соққан жел», өлеңдер,  «Атамұра» баспасы, жарыққа шықты.

Ақынның өлеңіне жазылған әндер

1. "Айналдым сенен, атамекен-ай" - музыкасын жазған композитор Жанбота Тұяқбаев, әнді орындаған әнші Роза Рымбаева;
2. " Сарыарқа" - музыкасын жазған композитор Сейдолла Бәйтереков, әнді орындаған Бағдат Сәмединова;
3. "Қарағым-ай" - музыкасын жазған композитор Кеңес Дүйсекеев, әнді алғаш орындаған әнші Нұрлан Өнербаев, кейін орындаған әншілер Сүлеймен Ибрагимов, Димаш Құдайберген;
4. "Аяулым" - музыкасын жазған композитор Төлеген Мұхамеджанов, әнді орындаған әнші Бауыржан Исаев;
5. "Сәлем саған, туған ел" - музыкасын жазған композитор Кеңес Дүйсекеев, әнді алғаш орындаған әнші Роза Рымбаева, кейін орындаған әнші Нағима Есқалиева;
6. "Ойлан балам" - музыкасын жазған композитор Кеңес Дүйсекеев, әнді алғаш орындаған актер Досхан Жолжақсынов, кейін орындаған актер Еркін Жолжақсынов;
7. "Жусан исі" - музыкасын жазған композитор Сейдолла Бәйтереков, әнді алғаш орындаған Нұрлан Өнербаев, кейін орындаған әнші Жеңіс Ысқақова;
8. "Арман жолдар" - музыкасын жазған композитор Карина Абдулина, әнді орындаған әнші Карина Абдулина;
9. "Домбыра туралы баллада" - музыкасын жазған композитор Кеңес Дүйсекеев, әнді орындаған әнші Роза Рымбаева;
10. "Аққу арман" - музыкасын жазған композитор Төлеген Мұхамеджанов, әнді алғаш орындаған әнші Нұрлан Өнербаев, кейін орындаған әнші Жанболат Ербатыров;
11. «Сағындым сағым жылдар» - музыкасын жазған композитор Гүлнәр Дәукенова, әнді алғаш орындаған әнші Мақпал Жүнісова, кейін орындаған әншілер Меруерт Түсіпбаева, Айгүл Иманбаева, Гүлнұр Оразымбетова;
12. «Боз жорға» - музыкасын жазған композитор Бейбіт Оралұлы, әнді алғаш орындаған «На-на» тобы, кейін «Ринго» тобы, «Алатау серілері» тобы;
13. «Өзің куә Алматым» - музыкасын жазған композитор Владимир Питерцев, әнді  орындаған әнші  Бағдат Сәмединова;
14. «Қайран уақыт» - музыкасын жазған композитор Гүлнәр Дәукенова, әнді алғаш орындаған әнші Мақпал Жүнісова;
15. «Сен мұңыңды бер маған» - музыкасын жазған композитор Карина Абдуллина, әнді орындаған алғаш әнші Карина Абдуллина;
16. «Аралдан ұшқан аққулар» - музыкасын жазған композитор Сейдолла Бәйтереков, әнді алғаш орындаған әнші Роза Рымбаева, кейін орындаған әнші Диана Шарапова;
17. «Дос керек» - музыкасын жазған композитор Владимир Питерцев, әнді  орындаған әншілер Сәкен Майғазиев пен Мақсат Базарбаев;
18. «Қимай сені барамын» - музыкасын жазған композитор Төлеген Мұхамеджанов, әнді алғаш орындаған әнші Меруерт Түсіпбаева, кейін орындаған әнші Әлішер Каримов;
19. «Балдәурен» - музыкасын жазған Сейдолла Бәйтереков, әнді орындаған «Мұзарт» тобы;
20. «Өкінбе сен» - музыкасын жазған композитор Кеңес Дүйсекеев, әнді  орындаған әнші Жұбаныш Жексен;
21. «Өмір-өзен» - музыкасын жазған әнші-композитор Медеу Арынбаев, әнді орындаған әнші Медеу Арынбаев;
22. «Ғашықтар жыры» - музыкасын жазған композитор Кеңес Дүйсекеев, әнді алғаш орындаған әншілер Мақпал Жүнісова мен Сембек Жұмағалиев, кейін орындаған Мирас пен Құралай;
23. «Ақ босаға» - музыкасын жазған композитор Нұр, әнді  орындаған «Жігіттер» квартеті;
24. «Мазала» - музыкасын жазған композитор Дәурен Шәріп, әнді орындаған әнші Қайрат Нұртас;
25. «Өмір саған разымын» - музыкасын жазған әнші Бүркіт, әнді орындаған әнші Бүркіт;
26. «Арқаның сұлу аруы-ай» - музыкасын жазған композитор Бейбіт Оралұлы, әнді орындаған әнші Майра Мұхамедқызы;
27. «Ауылым әніміз» - музыкасын жазған композитор Дильмұрат Бахар,  орындаған әнші Нұрлан Абдуллин;
28. «Аққуым» - музыкасын жазған композитор Төлеген Мұхамеджанов, әнді орындаған Нұржамал Үсенбаева;
29. «Сағынышым Астана» - музыкасын жазған композитор Ренат Гайсин, әнді алғаш орындаған Батырхан Шүкенов, кейін осы әнге бір топ майталман әншілермен  клип түсірілді;
30. «Қазақ елі» - музыкасын жазған композитор Еркін Ынтықбаев, әнді орындаған әнші Роза Рымбаева.

Ш.Сариевтің жалпы 300-ден астам өлеңіне ән жазылған.

Марапаттары

• 2003 жылы Франц Кафка атындағы халықаралық алтын медаль иегері;
• 2004 жылы Тәуелсіз «Платина Тарлан» сыйлығының иегері;
• 2004 жылы «Жыл адамы – Алтын Адам» ұлттық сыйлығының иегері;
• 2005 жылы Президент Жарлығымен Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері құрметті атағымен марапатталды.
• 2011 жылы Президент Жарлығымен жоғарғы мемлекеттік марапат «Парасат ордені» берілді.
• 2011 жылы «Қазақстан тәуелсіздігіне 20 жыл» медалі;
• 2020 жылы І дәрежелі «Барыс» орденінің иегері;
• Филология ғылымдарының кандидаты (құрметті ғылыми атағы).