Абайдың "Жидебай-Бөрілі" музей-қорығы

Абайдың "Жидебай-Бөрілі" мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық музей-қорығы — Абай Құнанбайұлының өмірі мен ақындық жолына байланысты материалдар жинақталған мәдени мекеме. 1940 ж. 16-қазанда Абайдың 95 жылдық мерейтойына орай Семей қаласында ашылған. Алғашында қазіргі Абай көшесі, 83-үйде ұйымдастырылды. Ал 1944-67 жылдары қазіргі Комиссар көшесі 132-үйде орналасып, 1967 ж. музейдің экспонаттар қоры көбеюіне байланысты мемлекеттік архитектуралық ескерткіш болып саналатын Ленин көшесі 12-үйге көшірілді. Абай музейі-қорығындағы музей заттарының жалпы саны 22 232 бірлікті құрайды. Оның ішінде негізгі қор -12516 бірлік, ғылыми-қосалқы қор - 9716 бірлік. 11 дербес тақырыптық залдарға орналасқан. «Абай. Жыл мезгілдері», «Дала әуені», «Абайдың балалық шағы», «Ақынның қалыптасуы», «Абайдың шығармашылығы», «Абайдың ақындық мектебі», «Абайдың отбасы», «Қара сөздер», «Абай мұрасы», «Мультимедиялық зал», «Балалар бөлмесі» бөлімдерінде Абай өміріне байланысты архивтік материалдар, түрлі құжаттар, қазақ халқының тұрмыстық-этнографиялық өмірін бейнелейтін заттар, қол өнері мен бейнелеу өнерінің туындылары, сол кезеңде өмір сүрген ақындардың қолжазба мұралары, фотосуреттер, сирек кездесетін кітаптар т.б. орналыстырылған. Семейдің тарихи-өлкетану музейін ұйымдастыру кезінде Абайдың өз қолымен тапсырған қазақ халқының тұрмыс-тіршілігін танытатын, салт-дәстүрін дәріптейтін жәдігерлер қойылған. Ақын алақанының табы қалған бұл жәдігерлер 1885 жылы Абай ауылына келген Н.Долгополов арқылы музейге тапсырылып, аса бағалы әрі ғылыми құңдылығы жоғары жәдігер ретінде қазақтың тұрмысын, мәдениетін насихаттауға зор үлес қосып келе жатқанын айырықша атап өтуге болады.Абай тапсырған заттар көшпелі халықтың тұрмысын, шаруа-кәсібін, мәдениетін, өнерін танытатын: ұлттық музыка аспаптары, ертоқым, ыдыс-аяқ, қару-жарақ, киіз үй жиһаздары, тоғызқұмалақ, ұста саймандары болып бөлінеді. Жәдігерлердің сан алуандығы Абайдың қазақ халқының этнографиясын жан-жақты танытуға ғылыми тұрғыдан қарап, заттарды жүйелі түрде жинақтағанын көрсетеді.

Музей тарихы…

Музей 1940-1944 жылдары Бекбай Байысовтың үйінде ашылып, 1944-1967 жылдары Әнияр Молдабаевтың үйіне қоныс аударады. Бұл екі үйдің де Абайға қатысы бар. Ақын 1875-1904 жылдары Семей қаласына келгенде осы үйлерге түсіп жүрген. 1967 жылы Абайдың 125 жылдық мерейтойы қарсаңында музей қаладағы сәулет ескерткіштерінің бірі саналатын, ұлы ақын өмір сүрген дәуір үлгісімен салынған көпес Роман Ершовтың үйіне көшірілді.

Музей алғашқы ашылған жылдары «Абайдың мемлекеттік әдеби-мемориалдық мұражайы» деген атпен Оқу министрлігінің қарауында болады. Одан соң мәдени-ағарту мекемелері басқармасының қарамағына көшті. 1990 жылы «Абайдың мемлекеттік тарихи-мәдени және әдеби-мемориалдық қорық-мұражайы» болып қайта ұйымдастырылды. Бүгінгі күнде Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігі Мәдениет комитетінің "Абайдың-Жидебай-Бөрілі" мемлекеттік музей-қорығы құрмына: Семейдегі Бас музей, Ахмет Риза мешіт-медресесі, «Алаш арыстары – М.Әуезов» музейі, Жидебайдағы Абайдың музей-үйі, «Абай-Шәкәрім» мемориалдық кешені, «Шәкәрім Саят қорасы» экспозициясы, Әуезовтің Бөрілідегі музей-үйі, Көкбай Жанатайұлының Тақырдағы мешіт-медресесі, Мақаншыдағы Әсет Найманбайұлының музейі, Құндыздыдағы Шәкір Әбенұлының музей-үйі, Абай ауданы Қарауыл ауылындағы Кәмен Оразалин музей-үйі, 6400 га Жидебай қорығы кіреді. Қазақстан Республикасы Мәдениет және спорт министрінің 2015 жылғы 30 наурызында бекітілген № 119 бұйрығына сәйкес республикалық маңызы бар ескерткіш статусы берілген.

Музей экспозициясы

Жыл мезгілдері залы

1. . «Абай. жыл мезгілдері» - экспозициясы Абай Құнанбайұлының жыл мезгілдеріне арнап жазылған өлеңдері негізінде жасалған. Жылдың төрт мезгілін қазақ әдебиетінде алғаш суреттеген ақын ол – Абай. Залда Абай Құнанбайұлының өлкетану музейіне тапсырған заттары ерекше орын алады.
2. . «Дала әуені» - бұл бөлімде көрермендер назарына музей қорындағы екі ішекті домбыра, үш ішекті домбыра, қыл қобыз, сыбызғы, дауылпаз сияқты музыкалық аспаптары ұсынылады.
3. . «Ақынның балалық шағы» залында ақынның ата-тегі, шежіресімен танысуға болады. Шежіре Ш.Құдайбердіұлының «Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі» тарихи еңбегіне негізделеді. Бұған қоса әкесі Құнанбай, анасы Ұлжан, әжесі Зере туралы мағлұматтар алуға болады.
4. . «Ақынның қалыптасуы» залындағы архив деректері Абайдың әкесі Құнанбай Өскенбайұлының ел билеу жұмыстарымен таныстырады. Абай оқыған Ахмет Риза медресесіне арналады.
5. . Абай шығармашылығы» экспозициясында ақын шығармалары тақырыптар бойынша жүйеленіп көрсетілген. Хакім Абайдың философиялық тұжырымдамаларымен экспозицияның орталық стендінде көрсетілген қазақ, орыс, ағылшын тілдеріндегі шығармалары таныстырады.
6. . «Абайдың ақындық мектебі» залы ұстаз-ақынның тікелей тәлім-тәрбиесінде болып, Абай дәстүрін жалғастырған ақын-шәкірттерімен таныстырады. Ш.Құдайбердіұлы және Шәкәрімнің мұрагері және шығармаларын насихаттаушы ақын, ұстаз, композитор А.Шәкәрімұлы мен «абайтану» ілімінің негізін қалаған ғалым, жазушы, М.Әуезов туралы мәліметтер берілген.
7. . «Абайдың отбасы» залы Абайдың отбасы мен ұрпақтарына арналған. Экспозициядан Абай Құнанбайұлының отбасына қатысты заттар – Әйгерімнің ертоқымы, Еркежанның көйлегі мен камзолы және қыз-келіншектердің зергерлік әшекей бұйымдары орналасқан. Ақын ұрпақтарының шежіресі мен ұрпақтары туралы материалдар жеке көрсетілген.
8. . «Қара сөздер» Абай Құнанбайұлының ғақлия сөздеріне арналған. Абайдың қара сөздері жалпы тақырып, мазмұн жағынан алғанда, оның ақындық мұрасымен тығыз байланысты. Қара сөздеріне арналған залда көрермендер ақынның өсиетімен танысып, бізге мұра етіп жазған сөздерінен Бата алады.
9. . «Абай мұрасы» залы хәкім Абай Құнанбайұлының қалдырған өшпес мол мұраларына арналады. Экспозицияда ақын шығармаларының насихатталуындағы кезеңдер көрсетілген.
10. . «Мультимедиялық зал» Абай Құнанбайұлының музыка саласындағы үлкен мұрасынан хабар береді. Мультимедиялық қондырғылармен жабдықталған залда көрермендер Абай Құнанбайұлының музыкалық шығармаларымен таныса алады.

Сілтемелер

• Ресми сайты Мұрағатталған 18 қыркүйектің 2020 жылы.
• Абайдың әдеби-мемориалдық музей-қорығы қалай құрылды?
• Абай музейі - ел тарихындағы тұңғыш әдеби мұражай YouTube сайтында