Абай күндері

Абай күндері - Абайдың өмірі мен шығармашылық мұрасын халық арасында насихаттаудың тиімді әдісі, жалпы халықтық жыр мерекесі. Абай күндері ақынның қайтыс болғанына 10 жыл толуына орай Семей қаласында 1914 ж. 26 қаңтарда өткен әдеби-музыкалық этнографиялық кештен басталады. Кешті Орыс географиялық қоғамының Семей бөлімшесі ұйымдастырған. Н. Құлжанова «Қазақ ақыны Ибраһим (Абай) Құнанбаев және оның поэзиясы» деген тақырыпта баяндама жасады. Соңынан Абайдың өлеңдері оқылып, әндері орындалды. Қазақтың әдет-ғұрып, тұрмыстық салт-дәстүрлерінен көріністер т. б. көрсетілді. Кеш туралы «Айқап» журналы «Абайдың өлеңі айтылады, бақсы ойнайды деген хабарды естіп, қаладағы, қырдағы жиылған қазақтың көбіне билет жетпей қалды. Қазақтың өз тілінде еш нәрсе болмағандығынан тыныш жүрген халық екендігі білінді (қазақ сауыққой халық қой), қазақтың оқығандары бала-шағаларымен көтеріле барыпты. Абайдың қадірі халыққа зор екен. Абайдың өлеңі оқылғанда, талай қазақтың көзінен жас мөлдіреді»,- деп, жылы лебіз білдірді (Айқап, 1914, № 4). 1915 ж. 13 ақпанда Абайдың туғанына 70 жыл толуына орай Семейдің дүкеншілер клубында үлкен әдеби кеш ұйымдастырылды. Онда қазақ поэзиясы және Ы. Алтынсарин, Абай мұралары жайында сөз қозғалды. Абайдың «Татьяна», «Жарқ етпес қара көңілім не қылса да» әндерін Ә. Қапсәлемов нақышына келтіре орындап, көпшілік құрметіне бөленді. Т. Жомартбаев, Ж. Аймауытов, Қ. Сәтбаев, Нәзипа және Нұрғали Құлжановтар өз өнерлерін көрсетті. «Біржан мен Сараның айтысы» сахнаға қойылды. Кештен түскен қаржы Петроградтағы мұсылмандар атынан ашылған лазаретке, мұқтаж қазақ оқушыларына бөлінді. Бұл жайында «Айқап» журналы «Қазақша бастапқы ойын» деген тақырыппен мақала жариялады (1915, № 5). 1924 ж. шілде-тамыз айларында Семей қаласындағы Луначарский театрында Орыс географиялық қоғамы Семей бөлімшесінің ұйымдастыруымен Абайдың қайтыс болғанына 20 жыл толғанына байланысты еске түсіру кеші өтті. «Абайдың өмірбаяны» туралы X. Ғаббасов, «Абайдың қазақ әдебиетіне сіңірген еңбегі» жайында М. О. Әуезов қазақ тілінде баяндама жасады. Абайдың замандасы, ақын Көкбай Жанатаев әсерлі естелік айтты. Ә. Қашаубаев, Ә. Қапсәлемов Абай әндерін тамылжыта шырқады. Кешті ұйымдастырушылардың қатарында Ә. Марғұлан болды. 1945 ж. шілде - тамыз айларында Абайдың туғанына 100 жыл толу мерекесі Қазақстанның барлық облыстарында кеңінен аталып, жалпы халықтық үлкен тойға айналды. Ақынның туған жері - Жидебайда, республика астанасы - Алматыдағы салтанатты жиындарда Абай жөнінде ғылыми баяндамалар жасалып, конференциялар, сессиялар, лекциялар, кездесулер ұйымдастырылды. Мерзімді баспасөзде ақын мұрасы жайында зерттеу мақалалар жарияланды, баспадан шығармаларының толық жинағы жарық көрді. 1971 ж. 28 мамырда Алматыда Абай Құнанбаевтың туғанына 125 жыл толу мерекесі салтанатпен тойланды. Ұлы ақынға арналған салтанатты мәжілісте жазушы Ғ. Мүсірепов баяндама жасады. Абай күндеріне сол кездегі одақтас және автономиялық республикалардан, Болгариядан, Венгриядан, Монғолиядан, Польшадан, Чилиден келген қонақтар шақырылды. Сол жылы 26 қазанда Москвада, Одақтар үйінде мереке одан әрі жалғасты. Кешті Бүкілодақтық мерекелік к-ттің төрағасы А. Б. Чаковский ашты. Орыс ақындары: Н. С. Тихонов, Вс. Рождественский, М. Луконин, өзбек жазушысы Р. Фаизи, татар жазушысы X. Туфан, қырғыз ақыны Т. Адышева, балқар ақыны Қ. Кулиев сөз сөйлеп, Абай өлеңдерін оқыды. Қазақ теледидары Абайдың 125 жылдық мерейтойына орай «Абай - қазақтың ұлы ақыны» деген жалпы тақырыппен орыс, қазақ тілдерінде бірнеше хабар берді. Онда Ә. Марғұлан, Б. Кенжебаев, М. Ақынжанов, Ғ. Сармурзин, С. Бегалин және Абайдың көзін көрген ел қариялары сөйледі. Журналист С. Оразалинов 3 күндік тойдан деректі кинофильм түсірді. Кейін А. к. ақынның туған жерінде, Семейде жыл сайын аталып тұрады. 1993 жылғы 29 наурыз - 12 сәуір аралығында Алматы қаласында Абайдың 150 жылдық мерейтойына арналған «Абай бізбен бірге» деген тақырыппен А. к. өткізілді. Астананың жоғары оқу орындарында ғылыми конференциялар, мектептерде әдеби кештер ұйымдастырылды. Ұлттық кітапханада «Абайдың өмірі мен шығармашылығы», «Абай және оның заманы», «Абайдың музыкалық мұрасы», «Дүбірлі той қарсаңында» т. б. тақырыптық көрмелер ашылды. Қазақ драма театрында М. Әуезов пен Л. С. Соболевтің «Абай» трагедиясы, Б. Римованың «Абай - Әйгерім» спектаклі, жастар театрында Абай өлеңдері мен қарасөздері негізінде жасалған «Қалың елім, қазағым», И. Оразбаевтың «Мен ішпеген у бар ма?» спектакльдері қойылды. Қазақ теледидары ақын шығармалары бойынша «Абай» атты телеқойылым, «Әл Фараби жөне Абай», «Поэзия пайғамбары» деген телеәңгіме хабарлар берді. Қазақ радиосы арқылы Абай өлеңдері шырқалып, радиоинсценировкалар жүргізілді. Опера және балет театры А. Қ. Жұбанов пен Л. А. Хамидидің «Абай» операсын көрсетті. Қазақстан Жазушылар одағыңда поэзиялық кеш болды. Ақындар арнау өлең¬дерін оқыды. Орталық концерт залында белгілі әншілер Абай әндерін орындады. Қазақстан Суретшілер одағы қылқалам шеберлерінің ақынға арналған туындылары көрмесін ұйымдастырды. Осы жылдың тамыз айында халықаралық «Абай қорының» ұйымдастыруымен «Абай тағылымы» атты әдеби кеш өткізілді. Қазақ ақындары өздерінің поэзия жұлдызына бағыштаған жырларын оқыды.