Авдарма
| Авдарма | |
| ғағ. Avdarma | |
 | |
| Әкімшілігі | |
|---|---|
| Ел | |
| Аймағы | |
| Ауданы | |
| Ішкі бөлінісі |
коммуна |
| Тарихы мен географиясы | |
| Координаттары |
46°15′15″ с. е. 28°50′22″ ш. б. / 46.25417° с. е. 28.83944° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 46°15′15″ с. е. 28°50′22″ ш. б. / 46.25417° с. е. 28.83944° ш. б. (G) (O) (Я) |
| Құрылған уақыты |
1811 |
| Жер аумағы |
23,5 км² |
| Уақыт белдеуі | |
| Тұрғындары | |
| Тұрғыны |
3 564 адам (2004) |
| Ұлттық құрамы |
94,16% - ғағауыздар, 1,32% - орыстар, 1,21% - украиндар, |
| Сандық идентификаторлары | |
| Телефон коды |
+373 298 ----- |
| Пошта индексі |
MD-3817 |
| Автомобиль коды |
GE XX yyy |
Авдарма шекарасы
| |
Авдарма (ғағ. Avdarma) — Молдованың оңтүстігінде орналасқан Ғағауыз автономиялық аумақтық бірлігінің құрамындағы ауыл.[1][2][3][4]
Сипаттама[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жақын жерде ұзындығы 20 км-дей Лунга өзенінің оң саласы, Ялпуг өзенінің сол саласы Авдарма өзен ағып жатыр. Комрат қаласынан оңтүстік-шығысқа қарай 18 км және Кишиневтен оңтүстікке қарай 123 км қашықтықта орналасқан.[5] Аймақтың жалпы ауданы 23,5 шаршы метрді құрайды, бұл ауданның 7,5% пайызы. Ауылда 23 шаруашылық субъектілері тіркелген, оның ішінде:
- 10 сауда кәсіпорны,
- 1 диірмен,[6]
- 1 шағын наубайхана,[7]
- 1 май цехы,
- 1 азық-түлік дүкені,
- 8 аралас дүкен,
- 1 жанармай құю бекеті, т.б.[8]
Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
2004 жылғы халық санағы бойынша ауылда 3564 адам тұрса, оның 50,08%-ы ерлер, 49,92%-ы әйелдер. Халықтың ұлттық құрамы:
- 94,16% - ғағауыздар,
- 1,32% - орыстар,
- 1,21% - украиндар,
- 1,18% - молдовандар,
- 0,90% - бұлғарлар,
- 0,70% - сығандар,
- 0,53% - басқа ұлттар.[9]
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Авдарма ауылы 1811 жылы құрылған. «Авдарма» татар сөзінен шыққан, аң аулайтын жер, аңшылардың тоқтайтын жері дегенді білдіреді. Басқа деректерде бұл термин «алдырма» сөзінен шыққан, ол да татар тілінен шыққан сөз. «Аударм» антропонимі (түбірі «аударм», «авдар» - балық, аң аулау) немесе «аудерма» – кез келген аумақтың бір бөлігіне қатысты термин. Бұл ауыл 1563 жылдан бері бар деген аңызды ауылдың аға буын ата-бабасынан мұра етіп қалдырған. Сондай-ақ, ескілердің айтуы бойынша, осы аңыз бойынша ауылдағы тас көпір орыс-түрік соғысы кезінде салынған және одан Суворов әскері өткен. Болгар деп есептелген ғағауыздар да осында өмір сүрген.
Кишинев ұлттық мұрағатының қорларында 1841 жылы Авдарма ауылында орыс тілінде оқытатын алғашқы мектеп ашылған құжаттар бар. 1864 жылы бұл мектепте 38 бала оқыды. 1897 жылы мектепте 14 жасқа толмаған 179 бала оқуға ниет білдіргенімен 68 бала ғана оқыды. 1852 жылы ауылда 603 адам (304 еркек пен 289 әйел) тұрған, олардың 5700 десятина жері, 200 жылқы, 300 өгіз, 260 сиыр, 6000 қойы болған. Авдарма ауылының тұрғындары 1853-1856 жылдардағы Қырым соғысына қатысқан.
1877 жылы орыс әскері Авдарма арқылы Балқанға қарай өтіп, осында әскери бөлім құрады. 1877 жылы оба індеті 21 маусымнан 1 шілдеге дейін 44 адамның өмірін қиды, 1 шілдеден 15 шілдеге дейін тағы 200 адам, 15 шілдеден 21 шілдеге дейін - 136 адам, 21 шілдеден 1 тамызға дейін - 39 адам қайтыс болды. Осылайша, 1877 жылдың 21 маусымы мен 1 тамызы аралығында 419 адам қайтыс болды, бұл ауыл халқының 40% -ын құрады! 1892 жылы жазда дифтерияның жаңа эпидемиясы пайда болып, 2,5 айда тағы 60 адамның өмірін қиды.
1923 жылы ауылда 462 шаруашылық (1165 ер адам, 1101 әйел) болған. Азырақ жері бар отбасылар тағы 874 гектар жері бар «Наш дом» земствосына біріктірілді. 1940 жылы ауылда 3500 адам тұрса, оның 3492-сі ғағауыздар еді. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін әртүрлі депортациялар мен аштықтардың салдарынан ауылда 2060 тұрғын қалды, оның ішінде 2015 ғағауыз. 1969 жылдың басына қарай ауылда 3967 адам болған.
Ауылдағы алғашқы колхоз 1948 жылы 3 наурызда ұйымдастырылды. Содан кейін екі колхоз ұйымдастырылып, олар 1956 жылы мал шаруашылығына маманданған «КПСС ХХ съезі» колхозына біріктірілді.
1991 жылы ауылда 3924 адам болды. 80-90-жылдары Авдарма ауылының тұрғындары алдымен 1989 жылы 12 қарашада МССР құрамындағы Ғағауыз АССР-ін, содан кейін 1990 жылы 19 тамызда тәуелсіз Ғағауызстан Республикасын құруды белсенді түрде қолдады. 1995 жылы 5 наурызда ауыл тұрғындары абсолютті көпшілікпен АТУ Ғағауызстанға (Ғағауыз жері) қосылу үшін дауыс берді. 1995 жылдың желтоқсан айынан бастап ауыл Бессарабия облысынан Ғағауызстан АТУ Комрат аймағына (Ғағауыз жері) ауыстырылды. 1995 жылы бұрынғы «Авдарма» колхозы АҚ болып өзгертілді. 1998 жылы «Агро-Алиман-Прим» АҚ болып қайта құрылды.[10]
Инфрақұрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ауыл аумағында әлеуметтік нысандар:[11]
- 1 балалар мектепке дейінгі мекеме,[12]
- 1 лицей,[13]
Авдарма, теннис корты - 02.05.2016 ж. - мәдениет үйі,[14]
- 3 кітапхана,[15]
- 1 этнографиялық мұражай,[16][17]
- сауықтыру пункті мен фельдшерлік пункт,
- күрес залы,
- теннис корты,[18]
- шағын футбол алаңы,
- Православие шіркеуі бар.[19][8]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Avdarma https://www.keeptravel.com/ru/moldova/avdarma
- ↑ село Авдарма (Комратский район, Автономное территориальное образование Гагаузия, Молдова) https://xn----8sbqinjjbgkiavfo2f1c.xn--p1ai/locality/233152-selo-avdarma/
- ↑ Авдарма https://www.citipedia.info/city/general/Moldova__G%C4%83g%C4%83uzia_Avdarma_id_618629_lang_ru
- ↑ Авдарма на карте Молдовы, https://tm.maptons.com/3383368
- ↑ с. Авдарма https://www.gagauzia.md/ru/ato-gagauziya/naselennyie-punktyi/komratskij-rajon/avdarma.html
- ↑ Авдарминская мельница возобновила свою деятельность http://old.avdarma.md/ru/index.php?newsid=3940
- ↑ Торты на заказ от пекарни "Bereket" !!! http://www.bereket.md/ Мұрағатталған 2 мамырдың 2022 жылы.
- ↑ a b Примария с. Авдарма https://www.gagauzia.md/ru/administracziya-regiona/primarii/primariya-s.-avdarma.html
- ↑ Авдарма, Гагаузия, АТО https://moldovenii.md/ru/city/details/id/1650
- ↑ Авдарма – древнее село https://lookmaps.3dn.ru/forum/5-16-1
- ↑ Примар гагаузского села-сказки Авдарма, которому может позавидовать Кишинев https://www.kp.md/daily/27039/4103785/
- ↑ Детский сад «Ивушка» https://old.avdarma.md/ru/index.php?do=static&page=catdsi Мұрағатталған 22 шілденің 2022 жылы.
- ↑ Теоретический лицей им. Д. Челенгир с. Авдарма https://guogagauzii.md/teoreticheskij-litsej-im-d-chelengir-s-avdarma
- ↑ Дом культуры https://xn----8sbnadqrtzjid0d5cj.cybo.com/MD-biz/%D0%B4%D0%BE%D0%BC-%D0%BA%D1%83%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B_19i Мұрағатталған 22 шілденің 2022 жылы.
- ↑ Сельская библиотека Авдармы – место встречи книголюбов https://avdarma1563.md/?p=10815
- ↑ ИСТОРИКО-КРАЕВЕДЧЕСКИЙ МУЗЕЙ АВДАРМА https://discovergagauzia.md/ru/%D0%BC%D1%83%D0%B7%D0%B5%D0%B9-ru/avdarma-museum/
- ↑ Исторический музей села Авдарма Гагаузия (Молдавия, Авдарма) https://otzovik.com/review_6647877.html
- ↑ В селе Авдарма открылся теннисный корт (Фото) https://moldovenii.md/ru/news/view/taxon/1650/id/20910
- ↑ Свято - Михайловская церковь https://old.avdarma.md/ru/index.php?do=static&page=catcer Мұрағатталған 22 шілденің 2022 жылы.