Айк (миф)
| Айк | |
| арм. Հայկ | |
 | |
| Әкесі |
Торгом (Фогарма) |
|---|---|
| Балалары |
Араманьяк, Хор, Манаваз |
| Отбасы |
Ағасы: Картлос, Кавкас, Бардос, Мовакан, Лекос, Эгрос, Эрос |
Айк (арм. Հայկ) немесе Айк Наапет (арм. Հայկ նահապետ), Айк Дюца́зун (арм. Հայկ դյուցազուն), Айк-лучник (арм. Հայկ աղեղնավոր), сондай-ақ Һайк, Гайк, грузиндерде Гаос — армян халқының аңызға айналған ата-бабасы, сондай-ақ аңызға айналған Хайкидтер (Хайказундар) әулетінің негізін қалаушы. Библиялық-христиандық дәстүр бойынша Нұхтың немересі, Торгомның (Фогармының) ұлы болып табылады. Айк туралы аңыздар Мовсес Хоренацидың «Армения тарихы» (V ғасыр) және Себеосдың «Тарихы» (VII ғасыр) еңбектерінде кездеседі.[1] Кавказ халықтарының «тұңғыш аталары» арасында бірінші болып саналады.
Дәстүр
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ортағасырлық армян тарихнамасына сәйкес, армяндардың өзін атауы hay — алып Айктың есімінен шыққан. Айк 300 ер адам мен олардың отбасыларын бастап, Месопотамиядан Ван көлінің жағалауына қоныс аударып, армян мемлекетін құрған.[2] Бұл мемлекеттің шекараларын үш көлдің — Ван, Урмия және Севан көлдерінің айналасына, ал олардың барлығын Арарат тауының төңірегіне сызып белгілеген. Вавилон әміршісі — титан Бэл Арменияға басып кіреді. Армян тарихи дәстүрінде Бэл Немруд есімімен танылған, ол Киелі кітапта Вавилон патшасы ретінде айтылады. Немрудтың Вавилон мұнарасын салуға қатысы бар екені туралы аңыз Иосиф Флавийдің «Яһуди ежелгі тарихы» атты еңбегінде (І кітап, 4-тарау) баяндалған. Гевонд Алишанның есептеуінше, біздің заманымызға дейінгі 2492 жылдың 11 тамызында Айоц дзор («Армян жазығы») деп аталатын жерде шайқас болып, сол жерде Айк Бэлді садақпен атып өлтіреді.[3] Бэлдің денесін Немрут тауының шыңына көтеріп, сол жерде өртеген. Аңыз бойынша, оның күлі суға айналған, ал Бэлдің жауынгерлері мен түйе керуендері қорыққаннан тасқа айналған екен. Көп ұзамай, Айк шайқас болған жерде Айкаберд қамалын және Айкашен қаласын армянның Васпуракан өлкесінде салып шығарады.
Кейінірек Айк құдай дәрежесіне көтерілді, ал халық өздерін hay деп атай бастады — бұл олардың аңызға айналған алып бабаларынан тарайтынын білдіретін. Өлер алдында Айк патшалық билікті өзінің үлкен ұлы Араманякқа табыстады.
Ежелгі армян күнтізбесі бойынша 11 тамыз — бүкілхалықтық мейрам Навасард күні, яғни армян Жаңа жылы болып саналады.[4]
Хайктың ұрпақтары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Айктың ұрпақтары Хайкилер болды — Арменияның аңызға айналған патшалары мен әулет басшыларының әулеті.
Дәстүр бойынша, арғы ата Айктан және оның ұрпақтарынан көптеген князьдік әулеттер тараған. Хордан — Хорхоруни әулеті тараса, Манаваздан — Манавазиан, Безнуниан, Басен, Уордуни (Трдаттан кейінгі өзара қырқыстарда бұл үш әулет түгел дерлік жойылған деп есептеледі, тек бұрын Пасьяны деп аталған Басендер ғана сақталып қалған). Сондай-ақ, Айк пен оның ұрпақтарынан Сисакян, Бзнуни, Мандакуни, Ангехеа, Варажнуни, Апахуни, Арраншахи және басқа да әулеттер тараған.[5]
Айктың ұрпақтарының бірі — Арам есімімен армяндарды көршілері атайтын armen этнонимінің әртүрлі формалары байланыстырылады.[5][6]
Дәстүрлерді түсіну және түсіндіру
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ История епископа Себеоса. — Перевел с четвертого исправлен. армянского издания Ст. Малхасянц. — Ер.: Издание АрмФАН-а, 1939. — С. 11-14.
- ↑ Razmik Panossian The Armenians: from kings and priests to merchants and commissars — Columbia University Press, 2006. — ISBN 0231139268.
- ↑ Миф или Легенда?: «Выбрав из многочисленных сочинений(первоисточников) достоверное, сколь нам удалось, установили мы потомства трёх сыновей Ноя — до Авраама, Нина и Арама; думаю, в этом деле ни один разумный человек нам не станет возражать, если, конечно, не пожелает нарушить точный порядок истории и обратить реальные истории в мифы». Моисей Хоренский
- ↑ Хачатрян, Айк Древнеармянские зварчахосы — Ереван: Амарас, 2003. — ISBN 4702080201.
- ↑ a b Мовсес Хоренаци «Родословие Великой Армении»
- ↑ Бабкен Арутюнян. «Про Армению, армяно-иранские отношения и некоторые вопросы древнейшей истории Передней Азии (7-6 вв. до н. э.)» Ереван, «Айгитак», 1998, с. 90