Аймақтық тіл білімі

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Аймақтык тіл білімі, немесе ареалдық лингвистика (лат. area алан, кеністік)— тіл құбылыстарының кеністік көлемінде және тіларалық (диалектаралық) қарым-қатынаста таралуын лингвистикалық география әдісімен, яғни географиялық карталарға түсіру арқылы зерттейтін тіл білімінін бір саласы. Аймақтык тіл білімі герминін алғаш рет қолданған М. Дж. Бартоли мен Дж. Видосси (1943, Италия). Аймақтық тіл білімінін — негізгі мақсаты тіл ерекшеліктерінің тараған аймақтық көлемін анықтау. Аймақтық тіл білімі тілде анықталған тілдік құбылыстар негізінде туады, диалектологиямен тікелей байланысты. Жергілікті тіл ерекшеліктерін тілдік аймақтар бойынша картаға түсіріп, жүйелі түрде зерттеп шығу қазақ диалектологиясында әлі жете анықталмаған өзекті мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Дегенмен, диалектология мен аймақтык тіл білімінін міндеттері мен зерттеу объектілері бірдей емес.[1] Диалектологиянын қарастыратыны диалектілер, олардын қазіргі күйі, изоглосса сызықтардың таралу шегі болса, ал аймақтык тіл білімі тілдік кұбылыстардың географиялық таралу аймақтарын, олардын өзара байланысын, таралу жолдарын, тіл құбылыстарынын негізгі орталықтарын, сөйтіп тілдік одактардын аймағын (Батыс түркі қағанаты, ортаазиялык тілдер, қыпшақ тілдері т.б.) анықтау болып табылады. Аймақтык тіл білімі тек диалектілік емес, жеке ұлттық тілдер мен туыс тілдер тобындағы айырым және ортақ тіл құбылыстарын айқындауға мүмкіндік береді. Аймақтык тіл білімінін түркологиядағы алғашқы үлгісі Орта Азия түркі тілдері мен диалектілерінің фонетикасы мен морфологиясы негізінде жазылған Н.3.Гаджиеванын "Проблемы тюркской ареальной лингвистики" (М., 1975) енбегінде берілген.[2]

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
  2. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9