Айналым қаражаттарын пайдалану көрсеткіштері

Өндірістік байланыс қорынының құрамында, негізгі қор және айналым қаражатты бар. Қаражаттардың айналым деп атауының себебі, табиғи-заттық формасының өзгеріп, оның өндірістік процінде айналымдылық жүруінен айтады. Бұл айналымдылық бір өндірістік цикл (жыл) бойынша жүреді, бұнда айналым қаражаттары толығымен жұмсалып өз бағасын жаңадан шығарылған өнімге ауыстырылады. Әр айналымыдылықта айналым қаражаттар бірнеше деңгейлер өтеді. Басында олар ақшалай түрінде болады (Д), содан кейін кәсіпорын шикі затты, құрылыс материалдарды, энергоресурстарды, қосымша бөліктерді және де басқа товар-материалдық құндылықтарды сатып алу үшін қолданылыды (Т). Олар өндірістік процеске кіредіп (П), соңында жаңа өнім немесе товар пайда болады (Т’) . Жаңа өнімді жүзеге асырғаннан кейін айналым қаражаты қайта ақшалай түрге келеді (Д’). Классикалық түрде айналым қаражаттың айналымдылық формуласы Д - Т…П - Т’ - Д’.

Байланыс саласында, өнім процесі уақат бойынша тұтыныну процеспен сәйкес келетіп, соңғы өнім заттық түрде болмайды. Айналымдылық формуласында дайындалған өнім (Т’) болмайды, сондықтан ол келесі формуламен бейнеленеді: Д – Т…П – Д’

Байланыс қызметі затсыз болуы өзгешелігінен және оны өндіру кезінде шикі зат пен материалдарды қолданмағандықтан, жалпы өндірістік қорына қарағанда айналым қаражатының бағасы азырақ болады. Бірақ қызмет көрсету саласыда оның ролі азаймайды, өйткені айналым қаражаттар негізгі қорлардың шығындары мен еңбексіз мүмкін емес. Нарықтық экономика жағдайында айналым қаражаттың мағнасы артады, себебі компания активтерінің қозғалмалы бөлігігің қолдану деңгейі, олардың финанстық деңгейіне байланысты. Байланыс саласының айналым қаражаттары бір текті емес, ол өзінде өндірістік айналым қорлармен, айналу қорларды біріктіреді. Өндірістік айналым қорлары байланыс саласының пайда болуына тікелеі байланысты. Оларға көмекші материалдар запасы, күнделікті қызмет көрсету мен құрал жабдықтарды ремонттауға арналған запас бөлшектер және де отын, құны аз және тез тозатын құралдар. Соңғы тобтағы құралдар мен шаруашылық инвентарьлар кіреді, бірақ олардың бірлік бағасы мемлекеттік минималды жалақысынан 100-ден аспай және жұмыс істеу мерзімі 1 жылдан аспау керек, және де арнаулы жұмыс киімдер кіреді. Байланыс почта мекемелерінде айналым қаражатына посылка тарасының запастары кіреді. Қарастырып отырған топтың негізгі емес байланыс ұйымына шикі зат, негізгі материалдар мен бітірілмеген өндіріс. Айналым қорына кассадаға және есеп айырытын счеттағы ұйымның ақшалай қаражаты, негізгі емес ұйымының дайын өніміне қаржы бөлуі, кәсіпорын қоймаларында арнаулы жұмыс киімдер мен дебиторлық қарыздар және т.б. жатады. Айналым қаражаттың бұл бөлігі жаңа қызметтің бағасына байланысты емес. Ол жасалынған бағамен жүріп, шаруашылық ұйымын өндірістік айналым қорларының запасына керекті элементі боп, бюджетпен есептесу, кәсіпорын-жабдықтаушылармен және де басқа байланыс ұйымдармен желі арқылы қызмет көрсету процесін шығаруда өзара түсінісушілігімен жұмысшылырға жалақы төлеуде және де басқа мақсаттарда. Байланыс ұйымның айналым қаражатының жалпы бағасы өндірістік айналым қорымның бөлігіне 30% (өндірісте-70%) жатады, бірақ салалар разрезінде айналым қаражаттарың құрлымы әртүрлі. Ол техникамен жабдықтау деңгейінен, өндірістік және еңбек ұйымдар түрлерінен, желі арқылы қызмет көрсетуде қатысатын және де қызмет көрсетілген абонентермен есептеу жүргізу түрлерінен оператор арасындағы есеп жүргізу механизімінен тәуелді. Өндірістік айналым қорлармен айналым қорлардың толықтандыру мен қалыптасу бұлағы, өзіне меншікті және карызға алынған қаражаттар болады. Өзіне меншікті айналым қаражаттар (АО-да) ұйымдарда, оны құру уақытында (акционерлеу) құрамында құрылған қорлар (капиталда) пайда болады. Содан кейін олардың қаражаттары, күнделікті ұйымның қолындағы қаражаттар арқылы және өзінің ресурстарынан құрылады. Мысалы пайда. Айналым қаражаттардың түрлі-түрлерінен қанағаттандырылу, оның нормалау негізінде құралады. Байланыс қызметінің негізін нормалауына айналым қаражатының барлығы, ал негізгі емесіне соңына дейін жасалынбаған кәсіпорын (құрылыс) және ұйымның қоймаларында дайын өнімдер жатады. Айналым қаражаттарды нормалау сөзінде, пікірмен дәлелденген нормалар мен шығындарға мөлшерлеу қойылу түсініледі. Айналым қаражаттың нормасы – айналым қаражаттың әр түрлі ұйымдағы минималды тұтынудың біршама көрсеткіші. Мысалы, қосымша бөлшектің нормасы құралдың баланстық баға пайызынан анықталынады; материалдар мен отындардың нормасы оладың кәсіпорынның қоймаларында запаста болу күнімен анықталынады; жұмыс киім нормасы бір адамның киіміндей ақшалай түрде анықталынады. Айналым қаражаттың нормасы, ұйымдардың әр түрімен толығымен тұтыну ақшалай түрде көрсетіліді. Ұжымның айналым қаражатын жалпы пайдалануы айналым қаражаттарының барлық түрдегі нормативтерінің қосындысынан тұрады: Нобщ=Hi Айналым қаражаттарының нормалану мен түрлендіру процессі <<Финансирование и кредитование преприятий связи>> пәнінде оқытылады. Экономикалық аспектінің мәселесі айналым қаражаттарының бағалануы мен пайдалану деңгейлерінің жоғарлауынан тұрады, ол байланыс ұжымының қаржы жағдайына тікелей әсер етеді. өңделген жабдықтардың экономикалық мазмұнынан шыға-келе, өндірістік процестегі олардың қолдану тиімділігі айналу коэффициентімен сипатталады. Оларға бір айналымның ұзақтығы, айналу коэффициенті және өңделудегі ОС жүктеме коэффициенті жатады. Бір айналу уақыты бір күндегі уақыт аралығымен анықталады. Сол уқытта айналым жабдықтарының авансы жасалынған қызмет көрсетудің бір бөлігі ретінде кәсіпорынға қайтып келеді және ОС орташа бағасының байланыс қызметінің табысына қатынасы түрінде анықталады:КД=Oc*TДн/Дусл Мұндағы:Oc-қарастырылатын уақыт аралығындағы (жыл,квартал) өңделген заттардың орташа бағасы (орташа қалдық); TДн-уақыт аралығындағы күндер саны; Дусл-уақыт аралығына сәкес байланыс қызметінен түскен табыстардың қосындысы. ОС айналымының ұзақтығы аз болған сайын,байланыс қызметінің берілген көлеміне және олардың ақшалай эквивалентін алуға деген сұраныс соғұрлым аз болады. Айналым коэффициенті байланыс қызметінің нақты уқыт аралығындағы табыс көлемін сипаттайды: Коб=Дусл/Ос

Өзінің құрамы бойынша бұл коэффициент қаратырылатын уақыт периодында және сонымен қатар бір айналымның ұзақтығы период күндерінің санына қатынасымен көрсетілуі мүмкін ,Коб=Tдн/Кд. Айналым коэфицентінің мәні өскен сайын, өндірістік айналым құрамына тиімді қолданылады. Айналым құралының тиеу коэффициенті айналым коэффициентіне кері мәнді болады және қызмет көрсетуге кеткен айналым құралының қосындысын 1рубль құнымен сипаттайды: Кзаг=1/Kob=Oc/Dусл.

Айналым құралының жақсару эффектісін қолдану бір айналым ұзақтығының қысқару есебінен олардың босауына қатысты мәнімен анықталады: ∆Ос=(Dycл/Tдн)(Kд2-Kд1),

Мұнда Кд1 және Кд2 – салыстырмалы периодтағы немесе бір периодтың жоспарлы және есебті мәндері бойынша бір айналым ұзақтығы. Мысал. Телекаммуникациалы компанияда табыс қызмет байланысынан бір жылда 2806,8 млн.руб. құрды.Бір айналымның нақты ұзақтығы оның жоспарлы 72 күн мәні кезінде 69 күнге тең .Айналым құралының шығару қатысы:∆Оc =(2806.8/360) (72-69)=23.4 млн.руб.Егер оператор бір айналым құрал ұзақтығын 3 күнге қысқартпағанда,оған қосымша 23,4 млн.руб.айналым құралы қажет болатын еді. Байланыс ұйымының айналым құралын қолдану деңгейіне маңызды факторлар санына объективті және субъективті сипаттамасында әсерін тигізеді .Объективті факторларға білім салалық және іс-әрекет қызметінде товарлы материалды бағалылар шығарылады.Базарлық қатынастың кіру периодына айнылым құралдарының төмендеуініңбір себебі ,көрсетілген қызыметіне байланысты түгелімен көсіпорынға қарыз. Өзіндік төлемеудің себебі – жекеменшік қаржылық ресурстардың көптеген басқарушы субъектілердің болмауы,берілген аймақта заңды базаның болмауы,төмен төлеу дисцеплинасы . Акцонерлік электробайланыс қоғамында дебитарлыққарыз есептелген табыстардан 30 дан 35 пайызға дейін жетеді,сонымен қоса клиентік қарыздан 20-25 пайызды қамтиды.Бұл өз кезегінде байланыс операторлар арасында өзіндік есептер жүйесінде қиындықтар туғызады және олардың жұмыс істеу тұрақтылығын жэоғалтады. Қазіргі уақытта дебитарлық қарыздың күйі эканомикалық жалпы стаблизациясы әсерінен жақсарды және әртүрлі саладан кәсіпорындардың қаржылық күйі де жақсарды.Дебитарлық қарыздардың праблемасын шешуде нармативті заңды актілер маңызды роль атқарады.Мысалы,22.08.2004.г.№122 дан федералдық заң азамет категориясымен анықталғанбайланыс қызыметінің көрсету практикасын жояды. Субективті түрдегі маңызды фактр,байланыс ұйымы айналым құралын жақсарту мақсатында қолдану қажет,оларға : Өндірістік техникасымен техналогииясының жалпы деңгейі, материалдар сұранысын әртүрлі көлемде қажет ететіндер,олардың қызмет көрсетуіне энергоресерстар; Гоеграфия және тасмаушылармен тасмалдау тұрақтылығы; Айналым құралына әсер ететін көптеген факторлардан шыққан эфектілікті жоғарлату праблемасы оларды қолдану әмбебап негізінде шешілуі керек.Айналымқұрамын жақсартуды қолданудың маңызды бағыты мынаны көрсетеді: Қызметті тұтынушылармен өзараісәрекеті кезінде өзіндік төмендеудің қысқарылуы ,материалды ресурстарды тасмалдаушылармен ; Өндірістің техникасы мен техналогиясының енуі ; Тасмалдаушылармен тура ұзақ келісімдердің негізінде материалды техникалық жабдықтау жүйесінің толық жетілдіруі ,орналастырудың әмбебаптылығы ,материалдық және артық бөліктердің сапасының жақсаруы; Жабдықтар байланысының өндірушілерімен келісімін бекіту; Товарлық- материалдық бағалылардың жаңашыл іске асуы; Көптеген барлық материалдарды,электроэнергияны үнемдеу; Осы бағыттағы байланыс ұйымының жұмысы айналым қаражатының үнемді және эффективті қолданылуын қамтамасыз етеді.Байланыс ұйымының активті жұмысы негізгі экономикалық және қаржылық көрсеткіштерді өзімен бірге жақсаруын еліктіреді.