Алма (өзен)
| Альма | |
|---|---|
| қырымтат. Alma, Алма укр. Альма | |
| |
| Сипаттамасы | |
| Ұзындығы | 87,8 км |
| Су алабының ауданы |
635 км² |
| Су алабы | Қара теңіз |
| Су шығыны | 0,85 м³/с |
| Су ағысы | |
| Бастауы | Сарысу мен Бабыған өзендерінің бірігуі |
| • Орналасқан жері | Бабыған яйласы |
| • Биіктігі | 616 м |
| • Координаттары | 44°50′45″N 33°35′38″E / 44.84583°N 33.59389°E |
| Сағасы | Қаламит шығанағы |
| • Биіктігі | 0 м |
| Еңістігі | 13,7 м/км |
| Орналасуы | |
| Ел |  Украина
|
| Аймақ | Қырым |
| Ортаққор: Альма | |
Алма (қырымтат. Alma, Алма, укр. Альма) — Қырым тауларындағы Басты тізбектердің солтүстік-батыс беткейіндегі Қырым өзені.
Жалпы мәліметі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өзеннің ұзындығы — 87,8 км, су алабы — 635 км², өзеннің еңісі — 13,7 м/км, Базаршық гидробекетіндегі орташа көпжылдық ағыны — 0,711 м³/с, Алма Тамақта 0,85 м³/с. Бабыған мен Сарысу өзендерінің қосылуынан, Қырымның Алушта аймағындағы Бабыған яйласының солтүстік беткейінен бастау алады (1963 жылғы «В.В. Куйбышев атындағы Қырым мемлекеттік қорық-аңшылық шаруашылығы» жинағында өзендердің қосылатын жерінің биіктігі 616,7 м деп көрсетілген), Бақшасарай және Ақмешіт аудандарының аумағы арқылы ағып, Алма Тамақ ауылындағы Қара теңіздің Қаламит шығанағына құяды.
Өзеннің жоғарғы ағысы Қырым табиғи қорығының аумағында орналасқан, осы аумақта өзен бақтағы өмір сүреді. Өзеннің жоғарғы ағысының және оған құятын бұлақтар мен салалардың суы тазалығы менен мөлдірлігі жағынан ерекшеленеді. Өзеннің оң жақ салаларының бірі — жылға әрі емдік бұлақ Саулықсу, оның жанында Косма мен Дамиан әулиелерінің православиелік шіркеуі орналасқан.
Алманың салалары
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Сарысу — сол;
- Бабыған — оң;
- Қарасу — сол;
- Аранша — сол;
- Пискур — сол;
- Ұсқылар — сол;
- Құрғақ Алма — сол, ұзындығы 14,2 км;
- Қоса — оң, ұзындығы 14,6 км;
- Мәуле — оң, ұзындығы 8,1 км;
- Жылға — сол;
- Сабыла;
- Бадрақ — сол, ұзындығы 18,5 км;
- Ескі Қыстау — сол, ұзындығы 13,5 км.
1966 жылы Каштановое ауылының жанындағы Алмада көлемі 34,4 млн м³ Партизан бөгені салынды, ол Қырым астанасы Ақмешітті және маңайында орналасқан көптеген ауылдарды сумен қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады.
Базаршық ауылының жанындағы Қырым тауларының Сыртқы және Ішкі тізбектерінің арасындағы алқапта Алмаға ең ірі өзен Бадрақ құяды (ұзындығы - 17 км, су алабының ауданы - 74,4 км²). Осыдан жақын жерде 1924 жылы көлемі 6,2 млн м³ Алма бөгені (бұрынғы Базаржылға) салынған. Әрі қарай өзенге тек шағын - Ескі Қыстау, Сақау және бірнеше атаусыз өзендер құяды. Орташа су шығыны 1,25 м³/с, орташа жылдық ағысы 37,5 млн м³. Өзеннің су қорғау аймағы 100 м болып белгіленген.
Тасқынды және селдік кезеңі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жазда алқапта жауған жаңбыр су тасқынына жиі ұшырайды. 1907 жылы қатты су тасқыны болды. Алма өзені алабында, қазіргі Партизан бөгеніден жоғары қарай, 1960 жылы Минералды ресурстар институтының геологиялық экспедициясының көлігі аударылып, орнынан алып кетті, ондағы адамдар қаза болды.
Қызықты дерек
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1854 жылдың 8 (20) қыркүйегінде (1853-56 ж. Қырым соғысы барысында) ағылшын-француз-түрік бірлестік әскері орыс армиясын талқандаған. Осы жеңіс мәңгі есте қалу үшін Парижде Сена өзенінде Альма көпірі соғылған.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- “Қазақстан”: Ұлттық энциклопедия/Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы “Қазақ энциклопедиясы” Бас редакциясы, 1998