Андийлер

Андийлер (өз атауы андал, андии, гъванал) — Дағыстан халқы, аварлардың этникалық тобы, республиканың байырғы халықтарының бірі. Жалпы саны 25 мың адам, 2002 жылы Ресейде тұратын андилердің саны 22 мың адамды құрайды.

Тілі

Олар анд тілінде сөйлейді, 7 диалекті бар, олар 2 диалектіге біріктірілген - Жоғарғы Анд және Төменгі Анд. Авар, орыс және шешен тілдері кеңінен таралған. Жазуы кирилл әліпбиіне негізделген.

Діні

Діни ұстанымы: мұсылман-сүнниттер.

Тарихы

Андийлер топонимикалық мәліметтерге сәйкес, ежелгі уақытта Анд Койсу мен Гумбеттің төменгі ағысындағы кең аумақты алып жатқан. Авар ауылдарының атаулары Мехельта (авар. МелъелтӀа), Аргвани (Аргъвани), Шабдух (Щаб-духъ), Ичичали (Ичичали), Верхнее Инхо и Нижнее Инхо, Игали (Игьали), Тлянтляри (Лъанлъари), Чирката (Чӏиркъатӏа), Бетли (Бекьиль), Унцукуль (Онсо-коло) және басқалары, андий тектес. Кейінірек андилердің аталған тобын авар тілінде сөйлейтін халық ассимиляциялаған. Дағыстан Ресейге қосылғаннан кейін андийлер Кавказ соғысына қатысты. 1921 жылы андийлер Дағыстан Автономиялық Кеңестік Социалистік Республикасының (1991 жылдан Дағыстан Республикасы) құрамына енді.

Кәсібі

Жоғарғы Андийлер дәстүрлі шаруашылығының негізін егіншілік және мал шаруашылығы құрайды, ал төменгі андийлер мал және егіншілік өнімдеріне айырбасталатын мамандандырылған бау-бақша шаруашылығы бар. Үй кәсіпшілігі - иыққа киуге арналған буркалар жасау, ас тұзын алу және өндіру.

Мәдениеті

Ерлердің дәстүрлі киімдері авар үлгісінде, көйлек пен шалбар бешмет, бурка жамылып, қалпақ киеді. Әйелдер киімі алуан түрлі, олар күнделікті өмірде етегі кең және жеңі тіке, туника тәрізді көйлек киген. Әйелдер киімінің айрықша белгісі чухта бас киімі, жарты ай тәрізді қалпақ. Андий буркасы -қара немесе ақ түсті Анди ешкілерінің жүнінен тігілген иыққа киетін киім. Шапан тікелей кесілген, иықтары тарылған, түймелері жоқ, иесін ғана емес, жылқыны да жабуға қабілетті кең етекпен ерекшеленді.