Армия генералы (КСРО)
| Армия генералы | |||||
| (орыс. Генерал армии) | |||||
| |||||
| Мемлекеті | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Құрылды |
7 мамыр 1940 | ||||
| Таратылды |
1993 жылы Ә/А тізімінен шығарылды | ||||
| Жоғары шен |
Кеңес Одағы маршалы, | ||||
| Кіші шен |
Генерал-полковник | ||||
| Аналогы | |||||
Армия генералы (орыс. Генерал армии) — ЖШҚӘ және КСРО Қарулы Күштерінің Кеңес Әскері қатарындағы жеке әскери атағы.
Алғашында бұл әскери атақтан жоғары Кеңес Одағы маршалы атағы болды, содан соң 1943 жылдан бастап — Әскер түрлерінің бас маршалы тұрды. Бұл атақтан төмен — генерал-полковник атағы орналасты.
Жеке әскери атақ КСРО Жоғарғы Кеңесі төралқасының Жарлығымен берілді. Жеке әскери атақ шамамен әскер түрлері мен арнайы жасақ маршалының және авиация маршалының жеке әскери атақтарына сәйкес келді.
Атақтың тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]«Армия генералы» әскери атағы 1940 жылы 7 мамырда Қызыл Әскерге енгізілген төрт генералдық шеннің ең жоғарысы болды. Ол төңкеріске дейінгі Ресейде болмаған.
Армия генералдарының алғашқылары болып комкор Г. К. Жуков, 2-дәрежелі командармдар К. А. Мерецков пен И. В. Тюленев; соғыс басталар алдында оларға генерал-полковниктер И. Р. Апанасенко (Қиыр Шығыс майданының қолбасшысы) мен Д. Г. Павлов (Батыс арнайы әскери округі әскерлерінің қолбасшысы) қосылды.
Екінші Дүниежүзі соғысы кезінде
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Кеңес Одағы маршалы атағы сияқты, армия генералы атағы да соғыс басталғаннан 1943 жылдың қаңтарына дейін ешкімге берілмеді, бұл әскери атаққа жаңа айырым белгілерді — төрт жұлдызды иық белгілерін А. М. Василевский алды. Кейіннен армия генералы атағы соғыс біткенше тағы 18 қолбасшыға берілді. Екінші Дүниежүзі соғысы кезінде армия генералы атағын алған 10 қолбасшы кейін Кеңес Одағы маршалдары атанды (оның алтауы — соғыс кезінде). Армия генералдарының қатарында соғыста қаза тапқан Н. Ф. Ватутин мен И. Д. Черняховский сияқты атақты қолбасшылар, сондай-ақ Бас штаб басшысы, «Жеңіс» орденінің иегері А. И. Антонов та болды.
Екінші Дүниежүзі соғысы кезінде армия генералдары әдетте майдандарда басшылық етті, Г. К. Жуков қысқа уақыт Батыс стратегиялық бағытының бас қолбасшысы болды. И. Р. Апанасенко мен К. А. Мерецков қысқа мерзімге (тиісінше, Воронеж және Батыс) майдан қолбасшыларының орынбасарлары қызметтерін атқарды, ал К. А. Мерецков, сонымен қатар, Батыс майданның 7-жеке армиясы, 4-жеке армиясы және 33-армиясын басқарды.
Соғыстың соңғы кезеңінде армия генералдары кейбір ерекшеліктерді қоспағанда, майдан қолбасшыларының орынбасарлары лауазымдарын иеленді (1945 жылдың наурызында 1-Украин майданының штаб басшысы болып тағайындалған — И. Е. Петров, сондай-ақ соғысты майдан қолбасшылары ретінде аяқтаған армия генералдары А. И. Еременко мен М. А. Пуркаев — ерекше жағдай ретінде саналады).
Әскери-саяси құрам (1942) және мемлекеттік қауіпсіздіктің арнайы атақтары (1945) жойылған соң олардағы жоғарғы лауазымды тұлғалар генералдық шендер алды. Бірінші болып армия генералы-саяси қызметкер (дәлірек айтсақ, әскери кеңестің мүшесі) 1944 жылы Н. А. Булганин; 1945 жылы шілдеде 1-дәрежелі мемлекеттік қауіпсіздік комиссары В. Н. Меркулов армия генералы атанды.
Екінші Дүниежүзі соғысынан кейін
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Соғыстан кейін, әсіресе 1970-жылдардың басынан бастап армия генералы атағы көбінесе соғыс кезіндегідей ерекше сіңірген еңбегі үшін емес, белгілі бір лауазымды атқарғаны үшін беріледі. Осылайша, армия генералы атағын беру КСРО Қарулы Күштерінің КА, сондай-ақ КСРО ІІМ және КСРО МҚК-де, егер адамдар әскери қызметкерлер болса:
- КСРО қорғаныс министрінің орынбасары
- КСРО Кеңес Армиясы мен Әскери-теңіз күштері Бас саяси басқармасының басшысы
- Бас барлау басқармасы басшысы — КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының орынбасары
- КСРО МҚК төрағасы (барлық жағдайда емес)
- КСРО МҚК төрағасының бірінші орынбасары (барлық жағдайда емес)
- КСРО ішкі істер министрі (барлық жағдайда емес)
- КСРО МҚК Шекара әскерлері Бас басқармасы басшысы (барлық жағдайда емес)
- КСРО ІІМ Ішкі әскерлер Бас басқармасы басшысы (барлық жағдайда емес)
- Әскери округ әскерлері қолбасшысы
1944 жылы 17 қарашада Н. А. Булганин армия генералы (1944 жылдың 29 шілдесінен бастап генерал-полковник) әскери атағын алды. 1947 жылы 3 наурызда КСРО Қарулы Күштері министрі болып тағайындалды (1947 жылдың 5 наурызынан 1950 жылдың 7 сәуіріне дейін КСРО Министрлер Кеңесі Төрағасының орынбасары қызметін қоса атқарды), оған дейін бұл қызметті 1941 жылдан бастап тікелей И. В. Сталин атқарып келді. Әскери мекеме жетекшісі қызметіне ешқашан әскер басқармаған азаматтық саясаткер Булганиннің тағайындалуы Сталиннің соғыстан кейінгі кезеңде армияны бақылауды сақтап қалуға және соғыс кезінде танымал болған әскери жетекшілерді күшейтуге жол бермеуге ұмтылуымен байланысты болса керек. 1947 жылғы 7 қарашадағы шерудің алдында қиын жағдай туындады: шеруді Кеңес Одағы маршалы Мерецков басқарып, ал армия генералы Булганин қабылдауы керек еді. Сәйкессіздікті жою үшін Булганинге лезде Кеңес Одағы маршалы атағы берілді.
Сонымен қатар, 1970-жылдардан бастап бұл атақты саяси қызметкерлер мен мемлекеттік қауіпсіздік органдарының қызметкерлеріне беру қалыпты жағдайға айналды (бұрын мұндай мысалдар сирек болатын). Жоғарыда аталған себептер бейбіт уақытта бұл атақты алған адамдар санының өсуіне әкеледі: егер 1950-1969 жылдар аралығында тек 39 адам армия генералы атағын алса, 1970-1991 жылдар аралығында олардың саны 64 жетті. 1967 жылдан бері армия генералы атағын бермеген бірде-бір жыл болмады. Армия генералдарының орташа жасы (тағайындау кезінде) аздап өсті - 57 жастан (1950-1960) 59 жасқа дейін (1970-1980).
Жалпы алғанда, «армия генералы» атағы 1940-1991 жылдар аралығында 133 әскери жетекшіге берілді, олардың көпшілігі қолбасшылық қызметтерді атқарды, айтарлықтай бөлігі — де штабтық және тылдағы қызметтерді атқарды. Соның ішінде 31 әскери жетекшіге кейін Кеңес Одағы маршалы атағы, тағы біреуіне - В. Ф. Толубкоға Артиллерия бас маршалы атағы берілді. Армия генералдарының ішіндегі ең жасы 38 жасқа толғанына үш күн қалғанда атақты алған И. Д. Черняховский болды, ал тағайындалған кездегі ең кәрісі 71 жасында атақ алған МҚК төрағасының орынбасары Г. К. Цинев болды. Бұл шенді ең ұзақ иеленген адам И. В. Тюленев, ал ең қысқа уақыт иеленген, 1961 жылы 5 мамырда атағын алып, 17 мамырда қызмет бабында қаза тапқан В. Я. Колпакчи болды. 1943 жылы 16 ақпанда армия генералы атағын алғанына небәрі 29 күннен кейін (1943 жылы 18 қаңтар) А. М. Василевскийге Кеңес Одағы маршалы атағы берілді.
Сәйкес атақтар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Әскер, күш түрлері мен арнайы жасақтарда 1943 жылдан бастап армия генералы атағы авиация маршалы, артиллерия маршалы, құрышты танк әскерлері маршалы, инженерлік әскерлер маршалы, байланыс әскерлері маршалы атақтарына сәйкес келеді. 1984 жылы соңғы үш және 1993 жылы алғашқы екі атақ жойылды.
Әскери-теңіз флотында 1940-1945 жылдары және 1962 жылдан бастап флот адмиралы кораблдік атағы тиісті атақ болды; 1945-1962 жылдар аралығында ӘТФ армия генералына сәйкес атақ болмады.
| кіші атақ: Генерал-полковник |
 Армия генералы |
қарулы күштеріндегі жоғарғы атақ: Кеңес Одағы маршалы, 1943 жылдан бастап Әскер түрлерінің бас маршалы |
Айырым белгілері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Армия генералының айырым белгілері КСРО қорғаныс халық комиссарының 1940 жылғы 13 шілдедегі № 212 бұйрығымен белгіленді: қызыл ілгектердегі алтын жалатылған бес жұлдыз; жеңдерде қызыл жиекпен көмкерілген үлкен алтын жұлдыз бар және бір бұрышы ені 32 мм алтын оқадан, ал жоғарғы бөлігі ені 10 мм қызыл шұғадан жасалған.
1943 жылдың қаңтарында бұл айырым белгілер жойылып, иық белгілеріндегі айырым белгілер енгізілді — иық белгінің тік өсі бойында 4 жұлдыз орналасты.
1974 жылдан 1997 жылға дейін төрт жұлдызды иық белгілердің орнына армия генералдарына бір жұлдызды иық белгілер (басқа генералдарға қарағанда үлкенірек, бірақ Кеңес Одағының маршалдарына қарағанда кішірек) және жалпыәскери танымбелгі берілді, ал мерекелік киім үлгісіндегі галстукке шағын өлшемді Маршал жұлдызы тағылды. Көрсетілген өзгерістер армия генералдары мен тең дәрежедегі әскер түрлерінің маршалдары арасындағы «теңсіздікті» жоюға арналған және Леонид Брежневке армия генералы атағын берумен тұспа-тұс келуі мүмкін.
-Field.svg)
|
.svg)
|
|
|
|
|
| Түздік нысанды киіміне арналған иық белгісі (1943—1955) |
Мерекелік нысанды киіміне арналған иық белгісі (1943—1955) |
… күнделікті (1955—1974) |
… мерекелік (1955—1974) |
… күнделікті (1974—1991) |
… мерекелік (1974—1991) |
Армия генералдарының хронологиялық тізімі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қазір тірі
| № | ТАӘ | Иеленген уақыты | Атақ беру кезіндегі лауазымы | Ескертпе |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Георгий Константинович Жуков (1896—1974) | 4 маусым 1940 | Киев арнайы әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | 18 қаңтар 1943 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 2 | Кирилл Афанасьевич Мерецков (1897—1968) | 4 маусым 1940 | КСРО қорғаныс халық комиссарының жауынгерлік даярлық және әскери оқу орындары жөніндегі орынбасары | 26 қазан 1944 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 3 | Иван Владимирович Тюленев (1892—1978) | 4 маусым 1940 | Мәскеу әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 4 | Иосиф Родионович Апанасенко (1890—1943) | 22 ақпан 1941 | Қиыр Шығыс майданның қолбасшысы | 5.08.1943 ж. майданда қаза тапты |
| 5 | Дмитрий Григорьевич Павлов (1897—1941) | 22 ақпан 1941 | Батыс арнайы әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | қуғын-сүргінге ұшырады, атылды, ақталды |
| 6 | Александр Михайлович Василевский (1895—1977) | 18 қаңтар 1943 | ЖШҚӘ Бас штабы басшысы, КСРО қорғаныс халық комиссарының орынбасары | 16 ақпан 1943 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 7 | Николай Федорович Ватутин (1901—1944) | 12 ақпан 1943 | Оңтүстік-Батыс майданының қолбасшысы | жарақаттардан қайтыс болды |
| 8 | Родион Яковлевич Малиновский (1898—1967) | 28 сәуір 1943 | Оңтүстік-Батыс майданының қолбасшысы | 10 қыркүйек 1944 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 9 | Константин Константинович Рокоссовский (1896—1968) | 28 сәуір 1943 | Орталық майданының қолбасшысы | 29 маусым 1944 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 10 | Иван Степанович Конев (1897—1973) | 26 тамыз 1943 | Дала майданның қолбасшысы | 20 ақпан 1944 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 11 | Маркиан Михайлович Попов (1902—1969) | 26 тамыз 1943,
3 тамыз 1953 |
Брянск майданның қолбасшысы;
Таврия әскери округі әскерлерінің қолбасшысы |
20 сәуір 1944 ж. генерал-полковникке дейін төмендетілді |
| 12 | Алексей Иннокентьевич Антонов (1896—1962) | 27 тамыз 1943 | ЖШҚӘ Бас штабы басшысының 1-орынбасары | |
| 13 | Андрей Иванович Еременко (1892—1970) | 27 тамыз 1943 | Калинин майданның қолбасшысы | 11 наурыз 1955 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 14 | Василий Данилович Соколовский (1897—1968) | 27 тамыз 1943 | Батыс майданның қолбасшысы | 3 шілде 1946 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 15 | Федор Иванович Толбухин (1894—1949) | 21 қыркүйек 1943 | Оңтүстік майданның қолбасшысы | 12 қыркүйек 1944 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 16 | Иван Ефимович Петров (1896—1958) | 9 қазан 1943,
26 қазан 1944 |
Солтүстік Кавказ майданның қолбасшысы;
4-Украин майданның қолбасшысы |
4 ақпан 1944 ж. генерал-полковникке дейін төмендетілді |
| 17 | Андрей Васильевич Хрулев (1892—1962) | 7 қараша 1943 | ЖШҚӘ Тыл басшысы | |
| 18 | Иван Христофорович Баграмян (1897—1982) | 17 қараша 1943 | 1-Балтық майданның қолбасшысы | 11 наурыз 1955 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 19 | Леонид Александрович Говоров (1897—1955) | 17 қараша 1943 | Ленинград майданның қолбасшысы | 18 маусым 1944 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 20 | Иван Данилович Черняховский (1906—1945) | 26 маусым 1944 | 3-Беларус майданның қолбасшысы | Екінші Дүниежүзі соғысы кезінде алған жарақатынан қайтыс болды |
| 21 | Георгий Федорович Захаров (1897—1957) | 28 шілде 1944 | 2-Беларус майданның қолбасшысы | |
| 22 | Иван Иванович Масленников (1900—1954) | 28 шілде 1944 | 3-Балтық майданның қолбасшысы | |
| 23 | Максим Алексеевич Пуркаев (1894—1953) | 26 қазан 1944 | Қиыр Шығыс майданның қолбасшысы | |
| 24 | Николай Александрович Булганин (1895—1975) | 17 қараша 1944 | КСРО қорғаныс халық комиссарының орынбасары | 3 қараша 1947 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды, 26 қараша 1958 ж. генерал-полковникке дейін төмендетілді |
| 25 | Матвей Васильевич Захаров (1898—1972) | 29 мамыр 1945 | 2-Украин майданның қолбасшысы | 8 мамыр 1959 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 26 | Всеволод Николаевич Меркулов (1895—1953) | 9 шілде 1945 | КСРО мемлекеттік қауіпсіздік халық комиссары | 23 желтоқсан 1953 ж. атылды, 31 желтоқсан 1953 ж. атағынан айырылды |
| 27 | Владимир Васильевич Курасов (1897—1973) | 12 қараша 1948 | Орталық күштер тобының бас қолбасшысы (Аустрия) | |
| 28 | Герман Капитонович Маландин (1894—1961) | 12 қараша 1948 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының орынбасары | |
| 29 | Василий Иванович Чуйков (1900—1982) | 12 қараша 1948 | Германиядағы Кеңес әскерлері тобы бас қолбасшысының 1-орынбасары | 11 наурыз 1955 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 30 | Сергей Матвеевич Штеменко (1907—1976) | 12 қараша 1948,
19 ақпан 1968 |
КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысы;
КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының 1-орынбасары, Варшава Шартына қатысушы мемлекеттердің біріккен қарулы күштері штабының басшысы |
15 шілде 1953 ж. генерал-лейтенантқа дейін төмендетілді,
26 қараша 1956 ж. бастап генерал-полковник |
| 31 | Сергей Семенович Бирюзов (1904—1964) | 3 тамыз 1953 | Орталық күштер тобының бас қолбасшысы (Аустрия) | 11 наурыз 1955 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 32 | Андрей Антонович Гречко (1903—1976) | 3 тамыз 1953 | Германиядағы Кеңес Одағының басқыншы күштері тобының бас қолбасшысы | 11 наурыз 1955 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 33 | Михаил Сергеевич Малинин (1899—1960) | 3 тамыз 1953 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының 1-орынбасары | |
| 34 | Кирилл Семенович Москаленко (1902—1985) | 3 тамыз 1953 | Мәскеу әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | 11 наурыз 1955 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 35 | Николай Иванович Крылов (1903—1972) | 18 қыркүйек 1953 | Қиыр Шығыс әскери округі әскерлерінің қолбасшысының 1-орынбасары | 28 сәуір 1962 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 36 | Павел Иванович Батов (1897—1985) | 10 наурыз 1955 | Карпат әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 37 | Кузьма Никитович Галицкий (1897—1973) | 8 тамыз 1955 | Солтүстік күштер тобының қолбасшысы (Польша) | |
| 38 | Александр Васильевич Горбатов (1891—1973) | 8 тамыз 1955 | Балтық әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 39 | Алексей Семенович Жадов (1901—1977) | 8 тамыз 1955 | Орталық күштер тобының бас қолбасшысы (Аустрия) | |
| 40 | Михаил Ильич Казаков (1901—1979) | 8 тамыз 1955 | Орал әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 41 | Александр Александрович Лучинский (1900—1990) | 8 тамыз 1955 | Түркістан әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 42 | Иван Александрович Серов (1905—1990) | 8 тамыз 1955 | КСРО министрлер кеңесі қарамағындағы Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің төрағасы | 12 наурыз 1963 ж. генерал-майорға дейін төмендетілді |
| 43 | Иван Иванович Федюнинский (1900—1977) | 8 тамыз 1955 | Күнгей Кавказ әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 44 | Станислав Гилярович Поплавский (1902—1973) | 12 тамыз 1955 | Польша Халық Республикасы Ұлттық қорғаныс министрінің орынбасары | |
| 45 | Филипп Иванович Голиков (1900—1980) | 8 мамыр 1959 | Кеңес Армиясы мен Әскери-теңіз флотының Бас саяси басқармасы басшысы | Кеңес Одағы маршалы 6 мамыр 1961 ж. |
| 46 | Павел Алексеевич Курочкин (1900—1989) | 8 мамыр 1959 | М.В. Фрунзе атындағы Әскери академиясы басшысы | |
| 47 | Дмитрий Данилович Лелюшенко (1901—1987) | 8 мамыр 1959 | Орал әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 48 | Павел Федорович Батицкий (1910—1984) | 5 мамыр 1961 | Мәскеу ӘШҚ округі әскерлері қолбасшысы | 15 сәуір 1968 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 49 | Владимир Дмитриевич Иванов (1900—1968) | 5 мамыр 1961 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының 1-орынбасары | |
| 50 | Владимир Яковлевич Колпакчи (1899—1961) | 5 мамыр 1961 | Құрлық әскерлері Жауынгерлік даярлық бас басқармасы басшысы | |
| 51 | Валентин Антонович Пеньковский (1904—1969) | 5 мамыр 1961 | Қиыр Шығыс әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 52 | Яков Григорьевич Крейзер (1905—1969) | 27 сәуір 1962 | Қиыр Шығыс әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 53 | Исса Александрович Плиев (1903—1979) | 27 сәуір 1962 | Солтүстік Кавказ әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 54 | Иван Игнатьевич Якубовский (1912—1976) | 27 сәуір 1962 | Германиядағы Кеңес әскерлері тобының бас қолбасшысы | 12 сәуір 1967 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 55 | Алексей Алексеевич Епишев (1908—1985) | 11 мамыр 1962 | Кеңес Армиясы мен Әскери-теңіз флотының Бас саяси басқармасы басшысы, | генерал-майор атағынан жоғарылады |
| 56 | Афанасий Павлантьевич Белобородов (1903—1990) | 22 ақпан 1963 | Мәскеу әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 57 | Андрей Лаврентьевич Гетман (1903—1987) | 13 сәуір 1964 | Карпат әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 58 | Петр Кириллович Кошевой (1904—1976) | 13 сәуір 1964 | Киев әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | 15 сәуір 1968 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 59 | Андрей Трофимович Стученко (1904—1972) | 13 сәуір 1964 | Күнгей Кавказ әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 60 | Иван Григорьевич Павловский (1909—1999) | 12 сәуір 1967 | КСРО қорғаныс министрінің орынбасары | |
| 61 | Сергей Леонидович Соколов (1911—2012) | 12 сәуір 1967 | КСРО қорғаныс министрінің 1-орынбасары | 17 ақпан 1978 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 62 | Василий Филиппович Маргелов (1909—1990) | 25 қазан 1967 | Әуе-десанттық күштер қолбасшысы | |
| 63 | Иосиф Ираклиевич Гусаковский (1904—1995) | 19 ақпан 1968 | КСРО Қорғаныс министрлігі Кадрлар Бас басқармасы басшысы | |
| 64 | Семен Павлович Иванов (1907—1993) | 19 ақпан 1968 | Сібір әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 65 | Петр Николаевич Лащенко (1910—1992) | 19 ақпан 1968 | Біріккен Араб Республикасының негізгі әскери кеңесшісі | |
| 66 | Николай Григорьевич Лященко (1910—2000) | 19 ақпан 1968 | Түркістан әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 67 | Георгий Иванович Хетагуров (1903—1975) | 19 ақпан 1968 | Балтық әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 68 | Сергей Степанович Маряхин (1911—1972) | 22 ақпан 1968 | КСРО Қарулы Күштері Тыл басшысының 1-орынбасары | |
| 69 | Петр Алексеевич Белик (1909—1980) | 21 ақпан 1969 | Байкал әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 70 | Виктор Георгиевич Куликов (1921—2013) | 29 сәуір 1970 | Германиядағы Кеңес әскерлері тобының бас қолбасшысы | 14 қаңтар 1977 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 71 | Владимир Федорович Толубко (1914—1989) | 29 сәуір 1970 | Қиыр Шығыс әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | 25 наурыз 1983 ж. бастап Артиллерия бас маршалы |
| 72 | Афанасий Федорович Щеглов (1912—1995) | 29 сәуір 1970 | Елдегі ӘШҚ бас қолбасшысының 1-орынбасары | |
| 73 | Петр Иванович Ивашутин (1909—2002) | 22 ақпан 1971 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының орынбасары — Бас барлау басқармасы басшысы | |
| 74 | Евгений Филиппович Ивановский (1918—1991) | 2 қараша 1972 | Германиядағы Кеңес әскерлері тобының бас қолбасшысы | |
| 75 | Александр Николаевич Комаровский (1906—1973) | 2 қараша 1972 | КСРО қорғаныс министрінің құрылыс және әскерлерді пәтерге орналастыру жөніндегі орынбасары | |
| 76 | Семен Константинович Куркоткин (1917—1990) | 2 қараша 1972 | КСРО қорғаныс министрінің орынбасары - КСРО Қарулы Күштерінің Тыл басшысы | 25 наурыз 1983 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 77 | Алексей Иванович Радзиевский (1911—1979) | 2 қараша 1972 | М.В. Фрунзе атындағы Әскери академиясы басшысы | |
| 78 | Василий Иванович Петров (1917—2014) | 15 желтоқсан 1972 | Қиыр Шығыс әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | 25 наурыз 1983 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 79 | Евдоким Егорович Мальцев (1910—1981) | 4 қараша 1973 | В.И. Ленин атындағы Әскери-саяси академия басшысы | |
| 80 | Николай Васильевич Огарков (1917—1994) | 4 қараша 1973 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының 1-орынбасары | 30 қазан 1977 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 81 | Шавров Иван Егорович (1916—1992) | 4 қараша 1973 | К. Е. Ворошилов атындағы КСРО Қарулы Күштері Бас штабының Әскери академия басшысы | |
| 82 | Леонид Ильич Брежнев (1906—1982) | 22 наурыз 1974 | КОКП ОК бас хатшысы, КСРО қорғаныс кеңесінің төрағасы | генерал-лейтенант атағынан жоғарылады; 7 мамыр 1976 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 83 | Иван Николаевич Шкадов (1913—1991) | 29 сәуір 1975 | КСРО қорғаныс министрлігі Кадрлар Бас басқармасы басшысы | |
| 84 | Семен Петрович Васягин (1910—1991) | 19 ақпан 1976 | Әскери кеңес мүшесі – Құрлық әскерлері саяси басқармасы басшысы | |
| 85 | Дмитрий Федорович Устинов (1908—1984) | 29 сәуір 1976 | КСРО қорғаныс министрі | 30 шілде 1976 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 86 | Юрий Владимирович Андропов (1914—1984) | 10 қыркүйек 1976 | КСРО министрлер кеңесі қарамағындағы Мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің төрағасы | |
| 87 | Николай Анисимович Щелоков (1910—1984) | 10 қыркүйек 1976 | КСРО ішкі істер министрі | 6 қараша 1984 ж. атағынан айырылды |
| 88 | Анатолий Иванович Грибков (1919—2008) | 29 қазан 1976 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының 1-орынбасары — начальник штаба Объединенных вооруженных сил государств-участников Варшавского договора | |
| 89 | Иван Моисеевич Третьяк (1923—2007) | 29 қазан 1976 | Қиыр Шығыс әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 90 | Александр Терентьевич Алтунин (1921—1989) | 16 ақпан 1977 | КСРО азаматтық қорғаныс басшысы – КСРО қорғаныс министрінің орынбасары | |
| 91 | Иван Александрович Герасимов (1921—2008) | 28 қазан 1977 | Киев әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 92 | Владимир Леонидович Говоров (1924—2006) | 28 қазан 1977 | Мәскеу әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 93 | Александр Михайлович Майоров (1920—2008) | 28 қазан 1977 | Балтық әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 94 | Валентин Иванович Варенников (1923—2009) | 17 ақпан 1978 | Карпат әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 95 | Вадим Александрович Матросов (1917—1999) | 13 желтоқсан 1978 | КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитеті Шекара әскерлері бас басқармасы басшысы | |
| 96 | Семен Кузьмич Цвигун (1917—1982) | 13 желтоқсан 1978 | КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитеті төрағасының 1-орынбасары | |
| 97 | Георгий Карпович Цинев (1907—1996) | 13 желтоқсан 1978 | КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары | |
| 98 | Михаил Михайлович Козлов (1917—2004) | 2 ақпан 1979 | К. Е. Ворошилов атындағы КСРО Қарулы Күштері Бас штабының Әскери академия басшысы | |
| 99 | Геннадий Иванович Обатуров (1915—1996) | 19 ақпан 1979 | Вьетнам Социалистік Республикасы Ұлттық қорғаныс министрінің негізгі әскери кеңесшісі | |
| 100 | Сергей Федорович Ахромеев (1923—1991) | 23 сәуір 1979 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының 1-орынбасары | 25 наурыз 1983 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 101 | Григорий Иванович Салманов (1922—1993) | 29 қазан 1979 | Байкал әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 102 | Иван Кириллович Яковлев (1918—2002) | 7 мамыр 1980 | КСРО ішкі істер министрлігі Ішкі әскерлер бас басқармасы басшысы | |
| 103 | Михаил Митрофанович Зайцев (1923—2009) | 4 қараша 1980 | Беларус әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 104 | Петр Георгиевич Лушев (1923—1997) | 2 қараша 1981 | Мәскеу әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 105 | Михаил Иванович Сорокин (1922—2005) | 2 қараша 1981 | Ауғанстандағы негізгі әскери кеңесші | |
| 106 | Виталий Михайлович Шабанов (1923—1995) | 2 қараша 1981 | КСРО қорғаныс министрінің қару-жарақ жөніндегі орынбасары | |
| 107 | Юрий Павлович Максимов (1924—2002) | 16 желтоқсан 1982 | Түркістан әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 108 | Дмитрий Семенович Сухоруков (1922—2003) | 16 желтоқсан 1982 | Әуе-десанттық күштер қолбасшысы | |
| 109 | Виталий Васильевич Федорчук (1918—2008) | 17 желтоқсан 1982 | КСРО ішкі істер министрі | |
| 110 | Валерий Александрович Беликов (1925—1987) | 4 қараша 1983 | Карпат әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 111 | Виктор Михайлович Чебриков (1923—1999) | 4 қараша 1983 | КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитетінің төрағасы | |
| 112 | Дмитрий Тимофеевич Язов (1924—2020) | 6 ақпан 1984 | Орта Азия әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | 28 сәуір 1990 ж. Кеңес Одағы маршалы атанды |
| 113 | Федот Филиппович Кривда (1923—1998) | 31 қазан 1984 | Вьетнам Социалистік Республикасы Ұлттық қорғаныс министрінің негізгі әскери кеңесшісі | |
| 114 | Николай Павлович Емохонов (1921—2014) | 10 сәуір 1985 | КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитеті төрағасының 1-орынбасары | |
| 115 | Лизичев Алексей Дмитриевич (1928—2006) | 19 ақпан 1986 | Кеңес Армиясы мен Әскери-теңіз флотының Бас саяси басқармасы басшысы | |
| 116 | Иван Макарович Волошин (1923—1990) | 7 мамыр 1986 | Қиыр Шығыс әскерлерінің бас қолбасшысы | |
| 117 | Борис Васильевич Снетков (1925—2006) | 7 мамыр 1986 | Ленинград әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 118 | Станислав Иванович Постников (1928—2012) | 3 қараша 1986 | Байкал әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 119 | Филипп Денисович Бобков (1925—2019) | 30 қараша 1987 | КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитеті төрағасының 1-орынбасары | |
| 120 | Владимир Александрович Крючков (1924—2007) | 27 қаңтар 1988 | КСРО мемлекеттік қауіпсіздік комитеті төрағасының орынбасары – Бірінші бас басқарма басшысы | |
| 121 | Владимир Михайлович Архипов (1933—2004) | 16 ақпан 1988 | Мәскеу әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 122 | Николай Иванович Попов (1930—2008) | 16 ақпан 1988 | Түркістан әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 123 | Константин Алексеевич Кочетов (1932 туғ.) | 29 сәуір 1988 | Күнгей Кавказ әскери округі әскерлерінің қолбасшысы | |
| 124 | Анатолий Владимирович Бетехтин (1931—2012) | 4 қараша 1988 | Құрлық әскерлері бас қолбасшысының 1-орынбасары | |
| 125 | Владимир Николаевич Лобов (1935 туғ.) | 15 ақпан 1989 | Варшава Шартына қатысушы мемлекеттердің Біріккен Қарулы Күштері Бас штабының басшысы – КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының бірінші орынбасары | |
| 126 | Михаил Алексеевич Моисеев (1939—2022) | 15 ақпан 1989 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабының басшысы – КСРО Қорғаныс министрінің бірінші орынбасары | |
| 127 | Владимир Михайлович Шуралев (1935—2020) | 15 ақпан 1989 | Варшава Шартына қатысушы мемлекеттердің Біріккен Қарулы Күштері Бас қолбасшысының ГДР Ұлттық халық армиясындағы өкілі | |
| 128 | Махмут Ахметович Гареев (1923—2019) | 14 қараша 1989 | Ауғанстан Демократиялық Республикасы Қарулы Күштері Жоғарғы Қолбасшысының негізгі әскери кеңесшісі | |
| 129 | Владлен Михайлович Михайлов (1925—2004) | 24 қазан 1990 | КСРО Қарулы Күштері Бас штабы басшысының орынбасары - Бас барлау басқармасы басшысы | |
| 130 | Николай Федорович Грачев (1930—2013) | 6 ақпан 1991 | Ауғанстан Демократиялық Республикасы Қарулы Күштері Жоғарғы Қолбасшысының негізгі әскери кеңесшісі | |
| 131 | Виктор Федорович Ермаков (1935 туғ.) | 6 ақпан 1991 | КСРО Қорғаныс министрлігі Кадр жұмысы бас басқармасы басшысы – КСРО Қорғаныс министрінің кадр жөніндегі орынбасары | |
| 132 | Юрий Алексеевич Яшин (1930—2011) | 29 сәуір 1991 | КСРО Қорғаныс министрінің орынбасары – Мемлекеттік техникалық комиссия төрағасы | |
| 133 | Константин Иванович Кобец (1939—2012) | 24 тамыз 1991 | РКФСР қорғаныс министрі | лауазымы бір айдан аз уақытқа созылды |
Әдебиет
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Советская военная энциклопедия. В 8 т. — М., 1976—1980.
- Великая Отечественная война: Энциклопедия. — М., 1985.
- Государственная власть СССР. Высшие органы власти и управления и их руководители. 1923—1991 гг. / Сост. В. И. Ивкин. — М., 1999.
- Газукин П. Военачальники российской армии. — М., 2001.
- Павлов И. Н. Командиры Железной дивизии. — М., 2002.
- Колпакиди А. И. Энциклопедия секретных служб России. — М., 2004.
- Великая Отечественная. Командармы: Военный биографический словарь. — М., 2005.
- Португальский Р. М., Рунов В. А. Военная элита России. Российская Федерация. — М., 2010.
- Военная элита России. Российская Федерация. — М., 2014.
- Горбачев А. Н. 10000 генералов страны: Краткий биобиблиографический справочник. — 5-е изд. — М.: Infogans, 2017.