Септік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол: 1-жол:
'''Септік''' {{lang-ru|падеж}} — [[сөйлем|сөйлемдегі]] [[сөз|сөздерді]] бір-бірімен байланыстырып, олардың арасындағы [[синтаксис|синтаксистік]] қатынастарды көрсетіп, өзі жалғанған [[сөз|сөзге]] заттық ұғымға қатысты [[грамматикалық мағына]] үстейтін [[қосымша]]. '''Септік''' тікелей өзі немесе басқа [[Форма|Формалармен]] бірлесіп келіп, зат пен қимыл я зат пен зат арасындағы субъектілік (субъектілік-предикаттық), тұра және жанама объектілік, меншіктік-қатыстык, мекендік, мезгілдік құралдық, көлемдік сияқты қатынастарды білдіреді. Септіктер [[зат есім|зат есімге]] тән түрлену формасы болып табылады. Септіктің мағынасы да қызметі де, формалық ерекшеліктері де заттық ұғыммен байланысты. [[Сын есім]], [[сан есім]], [[етістіктің]] кейбір [[форма|формалары]] ([[есімше]], [[тұйық етістік]]) септелгенде, заттанып зат есім орнына жұмсалады.
'''Септік''' {{lang-ru|падеж}} — [[сөйлем|сөйлемдегі]] [[сөз|сөздерді]] бір-бірімен байланыстырып, олардың арасындағы [[синтаксис|синтаксистік]] қатынастарды көрсетіп, өзі жалғанған [[сөз|сөзге]] заттық ұғымға қатысты [[грамматикалық мағына]] үстейтін [[қосымша]]. '''Септік''' тікелей өзі немесе басқа [[Форма|Формалармен]] бірлесіп келіп, зат пен қимыл я зат пен зат арасындағы субъектілік (субъектілік-предикаттық), тұра және жанама объектілік, меншіктік-қатыстык, мекендік, мезгілдік құралдық, көлемдік сияқты қатынастарды білдіреді. Септіктер [[зат есім|зат есімге]] тән түрлену формасы болып табылады. Септіктің мағынасы да қызметі де, формалық ерекшеліктері де заттық ұғыммен байланысты. [[Сын есім]], [[сан есім]], [[етістіктің]] кейбір [[форма|формалары]] ([[есімше]], [[тұйық етістік]]) септелгенде, заттанып зат есім орнына жұмсалады.
==Қазақ тіліндегі cептіктер==
==Қазақ тіліндегі cептіктер==
Қазақ тілінде 7 түрлі септік бар:

# '''Атау'''
# '''Атау'''
# '''Ілік'''
# '''Ілік'''
8-жол: 10-жол:
# '''Шығыс'''
# '''Шығыс'''
# '''Көмектес'''
# '''Көмектес'''

Олардың әрқайсысына тән тұлғалық, мағыналық ерекшеліктері бар. [[Септік жалғаулары]], негізінде, [[зат]] [[есім|есімдерді]] және [[зат есім]] қызметін атқаратын өзге сөздерді сөйлемдегі [[етістік]] мүшелермен байланыстырады. Септіктің ішінде [[етістік]] мүшемен тікелей байланыспай, [[тәуелдік жалғаулы]] [[есім]] сөзбен байланысатыны — тек ілік септігі. Сөздердің Септікті қабылдап өзгеруі [[сөз|сөздердің]] септелуі не септелу деп аталады.
Олардың әрқайсысына тән тұлғалық, мағыналық ерекшеліктері бар. [[Септік жалғаулары]], негізінде, [[зат]] [[есім|есімдерді]] және [[зат есім]] қызметін атқаратын өзге сөздерді сөйлемдегі [[етістік]] мүшелермен байланыстырады. Септіктің ішінде [[етістік]] мүшемен тікелей байланыспай, [[тәуелдік жалғаулы]] [[есім]] сөзбен байланысатыны — тек ілік септігі. Сөздердің Септікті қабылдап өзгеруі [[сөз|сөздердің]] септелуі не септелу деп аталады.
[[Зат есім|Зат есімдер]] және олардың қызметін атқаратын баска [[есім сөз|есім сөздер]] тәуелденбей де, тәуелденіп те қолданылады. Осыған байланысты '''Септік''' — '''жай септеу''', '''тәуелдік септеу''' болып екіге бөлінеді.
[[Зат есім|Зат есімдер]] және олардың қызметін атқаратын баска [[есім сөз|есім сөздер]] тәуелденбей де, тәуелденіп те қолданылады. Осыған байланысты '''Септік''' — '''жай септеу''', '''тәуелдік септеу''' болып екіге бөлінеді.
13-жол: 16-жол:
* '''Тәуелді септеу''' — '''септік''' жалғауларының зат есім немесе оның қызметін атқаратын басқа сөздердің тәуелді түрлеріне жалғануы ([[бала|баламның]], [[бала|балама]], [[бала|баламнан]]).<ref> Тіл білімі терминдерінін түсіндірме сөздігі — Алматы.
* '''Тәуелді септеу''' — '''септік''' жалғауларының зат есім немесе оның қызметін атқаратын басқа сөздердің тәуелді түрлеріне жалғануы ([[бала|баламның]], [[бала|балама]], [[бала|баламнан]]).<ref> Тіл білімі терминдерінін түсіндірме сөздігі — Алматы.
"Сөздік-Словарь", 2005. ISBN 9965-409-88-9</ref><ref > Орысша-қазакша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006.
"Сөздік-Словарь", 2005. ISBN 9965-409-88-9</ref><ref > Орысша-қазакша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006.
ISBN 9965-808-78-3</ref>
ISBN 9965-808-78-3</ref>



==Тағы қараныз:==
==Тағы қараныз:==

15:06, 2012 ж. тамыздың 29 кезіндегі нұсқа

Септік орыс. падежсөйлемдегі сөздерді бір-бірімен байланыстырып, олардың арасындағы синтаксистік қатынастарды көрсетіп, өзі жалғанған сөзге заттық ұғымға қатысты грамматикалық мағына үстейтін қосымша. Септік тікелей өзі немесе басқа Формалармен бірлесіп келіп, зат пен қимыл я зат пен зат арасындағы субъектілік (субъектілік-предикаттық), тұра және жанама объектілік, меншіктік-қатыстык, мекендік, мезгілдік құралдық, көлемдік сияқты қатынастарды білдіреді. Септіктер зат есімге тән түрлену формасы болып табылады. Септіктің мағынасы да қызметі де, формалық ерекшеліктері де заттық ұғыммен байланысты. Сын есім, сан есім, етістіктің кейбір формалары (есімше, тұйық етістік) септелгенде, заттанып зат есім орнына жұмсалады.

Қазақ тіліндегі cептіктер

Қазақ тілінде 7 түрлі септік бар:

  1. Атау
  2. Ілік
  3. Барыс
  4. Табыс
  5. Жатыc
  6. Шығыс
  7. Көмектес

Олардың әрқайсысына тән тұлғалық, мағыналық ерекшеліктері бар. Септік жалғаулары, негізінде, зат есімдерді және зат есім қызметін атқаратын өзге сөздерді сөйлемдегі етістік мүшелермен байланыстырады. Септіктің ішінде етістік мүшемен тікелей байланыспай, тәуелдік жалғаулы есім сөзбен байланысатыны — тек ілік септігі. Сөздердің Септікті қабылдап өзгеруі сөздердің септелуі не септелу деп аталады. Зат есімдер және олардың қызметін атқаратын баска есім сөздер тәуелденбей де, тәуелденіп те қолданылады. Осыған байланысты Септікжай септеу, тәуелдік септеу болып екіге бөлінеді.

  • Жай септеусептік қосымшаларының тікелей зат есімдердің және зат есім қызметін атқаратын басқа сөздердің тұра түрлеріне жалғануы (баланың, балаға, баладан).
  • Тәуелді септеусептік жалғауларының зат есім немесе оның қызметін атқаратын басқа сөздердің тәуелді түрлеріне жалғануы (баламның, балама, баламнан).[1][2]

Тағы қараныз:

Пайдаланған әдебиет

  1. Тіл білімі терминдерінін түсіндірме сөздігі — Алматы. "Сөздік-Словарь", 2005. ISBN 9965-409-88-9
  2. Орысша-қазакша түсіндірме сөздік: Ғылымтану. Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын- Павлодар: ҒӨФ «ЭКО», 2006. ISBN 9965-808-78-3