Лирика: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш Боттың үстегені: ky:Лирика
ш wikify, replaced: қазак → қазақ using AWB
1-жол: 1-жол:
'''Лирика''' ({{lang-el|Lyra}} - лира аспабының сүйемелдеуімен айтылатын [[көркем әдебиет]] жанрының бірі) Лириканың басты ерекшелігі - адамның көңіл-күйін, сезім дүниесін тікeлей бейнелеп көрсетеді. Лирикалық шығар [[өлең|өлеңмен]] жазылады, онда [[автор|автордың]] немесе кейіпкердің дүниеге көз қарасы, оның сезімін, нақты ойі көңіл-күйін суреттеу, әсерлеп бейнелеу арқылы көрсетіледі. Кез келген сезіну мен толғаныс [[Лирика]] тудыра алмайды, әлеуметтік-толғаныстар [[Лирика]] тудырады. [[Эпика жанры]] баяндауға негізделсе, [[Лирикалық шығарма]] адамның түрлі құбылыстан алған әсерін бейнелеп жеткізу шеберлігімен ұштасады. Әр [[халық|халықтын]] [[Лирикалық өлең|Лирикалық өлеңдері]] оның ауыз әдебиетінен басталған. Мәселен, қазак Лирикасының басы тұрмыс-салт өлеңдерінде - [[той бастар]] мен [[жар-жар|жар-жарда]], [[сыңсу]] мен [[беташар|беташарда]] немесе мүңшер өлеңдерінде, қоштасу мен көңіл айтуда, естірту мен жоқтауда жатыр. Онан бергі [[қазақ поэзиясы|қазақ поэзиясында]] [[Шалкніз]], [[Махамбет]] толғауларында Лирикалық толғаныстар арқылы бүкіл [[қазақ]] халқының аңсаған арман-мұраттары көрсетілген.
'''Лирика''' ({{lang-el|Lyra}} - лира аспабының сүйемелдеуімен айтылатын [[көркем әдебиет]] жанрының бірі) Лириканың басты ерекшелігі - адамның көңіл-күйін, сезім дүниесін тікeлей бейнелеп көрсетеді. Лирикалық шығар [[өлең]]мен жазылады, онда [[автор]]дың немесе кейіпкердің дүниеге көз қарасы, оның сезімін, нақты ойі көңіл-күйін суреттеу, әсерлеп бейнелеу арқылы көрсетіледі. Кез келген сезіну мен толғаныс Лирика тудыра алмайды, әлеуметтік-толғаныстар Лирика тудырады. [[Эпика жанры]] баяндауға негізделсе, [[Лирикалық шығарма]] адамның түрлі құбылыстан алған әсерін бейнелеп жеткізу шеберлігімен ұштасады. Әр [[халық]]тын [[Лирикалық өлең]]дері оның ауыз әдебиетінен басталған. Мәселен, қазақ Лирикасының басы тұрмыс-салт өлеңдерінде - [[той бастар]] мен [[жар-жар]]да, [[сыңсу]] мен [[беташар]]да немесе мүңшер өлеңдерінде, қоштасу мен көңіл айтуда, естірту мен жоқтауда жатыр. Онан бергі [[қазақ поэзиясы]]нда [[Шалкніз]], [[Махамбет]] толғауларында Лирикалық толғаныстар арқылы бүкіл [[қазақ]] халқының аңсаған арман-мұраттары көрсетілген.


'''Лириканың бас қаһарманы''' - '''[[ақын|ақынның]]''' өзі. [[Ақын]] ең алдымен өз жайын, мұңын, арманын, қуаныш сезімін [[жыр]] ету арқылы халықтың тағдырын, қайғысын, күйзелісін, қуаныш-шаттығын, тілек-мақсаттарын білдіреді. Нағыз лирикалық туындылар жеке адамның жан дүниесін, толғанысын, тағдырын бейнелеп, сол арқылы бүкіл бір ортаны, қоғамды, заманды сипаттап береді. [[Лирика]] көлемі жағынан өте ықшам келеді. Оқиғадан гөрі отты сезім басымдау, күллі сурет сол сезім маңына, бас-аяғы тұжырымды бірер [[философия|философиялық]] ой маңына жинақталады. [[Лирикалық шығарма|Лирикалық шығармалар]] кейде шығарманың тақырыбына, [[мазмұн|мазмұнына]] қарай бөлінеді:
'''Лириканың бас қаһарманы''' - '''[[ақын]]ның''' өзі. [[Ақын]] ең алдымен өз жайын, мұңын, арманын, қуаныш сезімін [[жыр]] ету арқылы халықтың тағдырын, қайғысын, күйзелісін, қуаныш-шаттығын, тілек-мақсаттарын білдіреді. Нағыз лирикалық туындылар жеке адамның жан дүниесін, толғанысын, тағдырын бейнелеп, сол арқылы бүкіл бір ортаны, қоғамды, заманды сипаттап береді. Лирика көлемі жағынан өте ықшам келеді. Оқиғадан гөрі отты сезім басымдау, күллі сурет сол сезім маңына, бас-аяғы тұжырымды бірер [[философия]]лық ой маңына жинақталады. [[Лирикалық шығарма]]лар кейде шығарманың тақырыбына, [[мазмұн]]ына қарай бөлінеді:
* '''Саяси-азаматтық Лирика'''
* '''Саяси-азаматтық Лирика'''
* '''Махаббат Лирикасы'''
* '''Махаббат Лирикасы'''
* '''Философиялық Лирика'''
* '''Философиялық Лирика'''
* '''Табиғат Лирикасы'''
* '''Табиғат Лирикасы'''


'''Лириканың''' тағы басқа түрлері - [[арнау]], [[ой]], [[романс]], [[пастораль]], [[эклога]], [[эпиталама]], [[эпитафия]], [[эпиграмма]], [[идиллия]]. Орта ғасырда [[роман]] ([[француз]], [[испан]], [[итальян]]) елдерінің [[поэзия|поэзиясында]] туып қалыптасқан Лириканың ерекше бір түрі - [[баллада]]. Ол лиро-эпостық сипаттағы шағын сюжетті [[өлең]], барлық [[әдебиет|әдебиетте]] кең тараған. Мысалы, [[қазақ әдебиеті|қазақ әдебиетінде]] [[Қайнекей Жармағамбетов|Қ. Жармағамбетовтың]] "'''Бидай туралы баллада'''", сондай-ақ, "'''Мұғалима'''", "'''Күзетші'''" балладалары бар. [[Антикалық әдебиет|Антикалық әдебиетінде]] көп тараған [[идиллия]] уайым-қайғысыз жеңіл өмірді жырласа, [[ода|одалар]] есімі елге тараған белгілі жеке адамдарды, не батырларды мадақтаған. Мұндай мақтау жырлар [[Жәңгір хан|Жәңгір ханның]] сарай ақыны [[Байтоқ]] та бар. Арнаулы өлшеммен жазылатын [[Лирикалық сонет]] үлгісін [[Есет Әукебаев|Е.Әукебаев]], [[Қуандык Шаңғытбаев|Қ. Шаңғытбаев]], [[Қасым Аманжолов|Қ. Аманжоловтар]] қолданған. [[Элегия]] да Лирикаға жатады. Онда көңіл кайғысын суреттеу жиі ұшырайды. [[Қазақ әдебиеті|Қазақ әдебиетінде]], [[Абай]] шығармашылығында халықтың әлеуметтік тағдырын бейнелеген, [[адам]] сезімдерінің нәзік түйсінулерін көрсететін [[Лирикалық шығарма|Лирикалық шығармалар]] өте көп. [[Сәкен Орынбекұлы Сейфуллин|С. Сейфуллин]], [[Шәкәрім Құдайбердіұлы|Ш. Құдайбердіұлы]], [[Мағжан Жұмабаев|М. Жұмабаев]], [[Ілияс Жансүгіров|I. Жансүгіров]], [[Міржақып Дулатұлы|М. Дулатов]], [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|С. Мұқанов]], [[Сырбай Мәуленов|С. Мәуленов]], [[Тәжібаев Әбділда|Ә. Тәжібаев]], [[Ғали Орманов|F.Орманов]], [[Жайсаңбек Молдағалиев|Ж. Молдағалиев]], [[Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев|М. Мақатаев]] шығармаларында қазақ Лирикасының көркемдік ерекшеліктері айқын көрініс тапқан.<ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6 </ref>
'''Лириканың''' тағы басқа түрлері - [[арнау]], [[ой]], [[романс]], [[пастораль]], [[эклога]], [[эпиталама]], [[эпитафия]], [[эпиграмма]], [[идиллия]]. Орта ғасырда [[роман]] ([[француз]], [[испан]], [[итальян]]) елдерінің [[поэзия]]сында туып қалыптасқан Лириканың ерекше бір түрі - [[баллада]]. Ол лиро-эпостық сипаттағы шағын сюжетті [[өлең]], барлық [[әдебиет]]те кең тараған. Мысалы, [[қазақ әдебиеті]]нде [[Қайнекей Жармағамбетов|Қ. Жармағамбетовтың]] "'''Бидай туралы баллада'''", сондай-ақ, "'''Мұғалима'''", "'''Күзетші'''" балладалары бар. [[Антикалық әдебиет]]інде көп тараған [[идиллия]] уайым-қайғысыз жеңіл өмірді жырласа, [[ода]]лар есімі елге тараған белгілі жеке адамдарды, не батырларды мадақтаған. Мұндай мақтау жырлар [[Жәңгір хан]]ның сарай ақыны [[Байтоқ]] та бар. Арнаулы өлшеммен жазылатын [[Лирикалық сонет]] үлгісін [[Есет Әукебаев|Е.Әукебаев]], [[Қуандык Шаңғытбаев|Қ. Шаңғытбаев]], [[Қасым Аманжолов|Қ. Аманжоловтар]] қолданған. [[Элегия]] да Лирикаға жатады. Онда көңіл кайғысын суреттеу жиі ұшырайды. [[Қазақ әдебиеті]]нде, [[Абай]] шығармашылығында халықтың әлеуметтік тағдырын бейнелеген, [[адам]] сезімдерінің нәзік түйсінулерін көрсететін [[Лирикалық шығарма]]лар өте көп. [[Сәкен Орынбекұлы Сейфуллин|С. Сейфуллин]], [[Шәкәрім Құдайбердіұлы|Ш. Құдайбердіұлы]], [[Мағжан Жұмабаев|М. Жұмабаев]], [[Ілияс Жансүгіров|I. Жансүгіров]], [[Міржақып Дулатұлы|М. Дулатов]], [[Сәбит Мұқанұлы Мұқанов|С. Мұқанов]], [[Сырбай Мәуленов|С. Мәуленов]], [[Тәжібаев Әбділда|Ә. Тәжібаев]], [[Ғали Орманов|F.Орманов]], [[Жайсаңбек Молдағалиев|Ж. Молдағалиев]], [[Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев|М. Мақатаев]] шығармаларында қазақ Лирикасының көркемдік ерекшеліктері айқын көрініс тапқан.<ref>Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6</ref>


===Тағы қара===
===Тағы қара===
16-жол: 16-жол:


{{Суретсіз мақала}}
{{Суретсіз мақала}}
⚫
[[Санат:Анықтама]]
⚫
[[Санат:Қазақ әдебиеті]]
⚫
[[Санат:Жанр]]


{{Stub: Қазақ әдебиеті}}
{{Stub: Қазақ әдебиеті}}
{{wikify}}
{{wikify}}


⚫
[[Санат:Анықтама]]
⚫
[[Санат:Қазақ әдебиеті]]
⚫
[[Санат:Жанр]]


[[als:Lyrik]]
[[als:Lyrik]]

19:37, 2012 ж. қарашаның 11 кезіндегі нұсқа

Лирика (гр. Lyra - лира аспабының сүйемелдеуімен айтылатын көркем әдебиет жанрының бірі) Лириканың басты ерекшелігі - адамның көңіл-күйін, сезім дүниесін тікeлей бейнелеп көрсетеді. Лирикалық шығар өлеңмен жазылады, онда автордың немесе кейіпкердің дүниеге көз қарасы, оның сезімін, нақты ойі көңіл-күйін суреттеу, әсерлеп бейнелеу арқылы көрсетіледі. Кез келген сезіну мен толғаныс Лирика тудыра алмайды, әлеуметтік-толғаныстар Лирика тудырады. Эпика жанры баяндауға негізделсе, Лирикалық шығарма адамның түрлі құбылыстан алған әсерін бейнелеп жеткізу шеберлігімен ұштасады. Әр халықтын Лирикалық өлеңдері оның ауыз әдебиетінен басталған. Мәселен, қазақ Лирикасының басы тұрмыс-салт өлеңдерінде - той бастар мен жар-жарда, сыңсу мен беташарда немесе мүңшер өлеңдерінде, қоштасу мен көңіл айтуда, естірту мен жоқтауда жатыр. Онан бергі қазақ поэзиясында Шалкніз, Махамбет толғауларында Лирикалық толғаныстар арқылы бүкіл қазақ халқының аңсаған арман-мұраттары көрсетілген.

Лириканың бас қаһарманы - ақынның өзі. Ақын ең алдымен өз жайын, мұңын, арманын, қуаныш сезімін жыр ету арқылы халықтың тағдырын, қайғысын, күйзелісін, қуаныш-шаттығын, тілек-мақсаттарын білдіреді. Нағыз лирикалық туындылар жеке адамның жан дүниесін, толғанысын, тағдырын бейнелеп, сол арқылы бүкіл бір ортаны, қоғамды, заманды сипаттап береді. Лирика көлемі жағынан өте ықшам келеді. Оқиғадан гөрі отты сезім басымдау, күллі сурет сол сезім маңына, бас-аяғы тұжырымды бірер философиялық ой маңына жинақталады. Лирикалық шығармалар кейде шығарманың тақырыбына, мазмұнына қарай бөлінеді:

  • Саяси-азаматтық Лирика
  • Махаббат Лирикасы
  • Философиялық Лирика
  • Табиғат Лирикасы

Лириканың тағы басқа түрлері - арнау, ой, романс, пастораль, эклога, эпиталама, эпитафия, эпиграмма, идиллия. Орта ғасырда роман (француз, испан, итальян) елдерінің поэзиясында туып қалыптасқан Лириканың ерекше бір түрі - баллада. Ол лиро-эпостық сипаттағы шағын сюжетті өлең, барлық әдебиетте кең тараған. Мысалы, қазақ әдебиетінде Қ. Жармағамбетовтың "Бидай туралы баллада", сондай-ақ, "Мұғалима", "Күзетші" балладалары бар. Антикалық әдебиетінде көп тараған идиллия уайым-қайғысыз жеңіл өмірді жырласа, одалар есімі елге тараған белгілі жеке адамдарды, не батырларды мадақтаған. Мұндай мақтау жырлар Жәңгір ханның сарай ақыны Байтоқ та бар. Арнаулы өлшеммен жазылатын Лирикалық сонет үлгісін Е.Әукебаев, Қ. Шаңғытбаев, Қ. Аманжоловтар қолданған. Элегия да Лирикаға жатады. Онда көңіл кайғысын суреттеу жиі ұшырайды. Қазақ әдебиетінде, Абай шығармашылығында халықтың әлеуметтік тағдырын бейнелеген, адам сезімдерінің нәзік түйсінулерін көрсететін Лирикалық шығармалар өте көп. С. Сейфуллин, Ш. Құдайбердіұлы, М. Жұмабаев, I. Жансүгіров, М. Дулатов, С. Мұқанов, С. Мәуленов, Ә. Тәжібаев, F.Орманов, Ж. Молдағалиев, М. Мақатаев шығармаларында қазақ Лирикасының көркемдік ерекшеліктері айқын көрініс тапқан.[1]

Тағы қара

Пайдаланған әдебиет

  1. ↑ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. - Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010.ISBN 9965-26-096-6
Бұл мақала — қазақ әдебиеті туралы бастама мақала. Оны толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Лирика&oldid=1268523» бетінен алынған