Ғазнауи әулеті

{{{атауы}}}
←   ← →   →

Ғазнауи әулеті (сұлтандығы) (парсы: غزنویان‎) қазіргі Ауғанстан, Хорасан, Солтүстік Үндістан аумағында XI - XII ғ-ларда болған мемлекет. Самани әулеті дағдарысқа ұшыра-ғанын пайдаланып, түркілерден тұратын әскери топ бар билікті өз қолдарына жинай бастады. Олар 962 ж. көтеріліс жасап, Балтай, Кабул, Ғазна қалаларын басып алды. Бірақ көп ұзамай Самани әулеті билікті қайта қалпына келтірді. Тек 15 жыл өткеннен кейін түрік ғұламалары өз адамдарын таққа отырғызып,Ғазнауи әулетінің негізін қалады. Жаңа мемлекет, әсіресе, Махмұд сұлтанның тұсында (998 - 1030) қатты күшейді. Бағдад халифы оған сұлтан дәрежесімен бірге «йемин әд-Даул уа амин әл-милла» (мемлекет және діни қауымның сенімді тұлғасы) атағын берді. Оның тұсында мемлекет шекарасы солтүстікте Әмудария өз-не дейін жетіп, Қарахандар әулеті мемлекетімен шектесті. Батыста Бүйлер әулетіне қараған Иранды қол астына қаратса, оңтүстік-шығыста Солтүстік Үндістанды басып алды. Сұлтанның қолында биліктің барлық түрі шоғырланды. Мемлекеттің экономикасы соғыстардан түскен олжа мен халықтан жиналған

алым-салықтан құралды.

Масұд I Ғазнауи кезіндегі тиын.

Сұлтанның негізгі тірегі - тұрақты әскер тек түркі ғұламаларынан ғана емес, араб, хорасан, үнді,

дейлемит, тура, ауған жасақтарынан да тұрды. Бұған қоса ғазауат соғысына қаты- сушы ғазилер (дін үшін күресушілер) мен еріктілер де әскери жорықтарға қатынаста. Соғыс кезінде үйретілген пілдер, қамал бұзуға арналған тас лақтырғыш құралдар, өзеннен өту үшін жүзбелі көпірлер пайдаланылды. Мемлекетте халықты бақылауда ұстау үшін тыңшылардың қызметі кеңінен жолға қойылды. Мұсылман дінбасыларына үлкен құрмет көрсетіліп, үнемі сарай жұмыстарына қатыстырылды. Ақындар мен тарихшыларға, ғалымдарға өнімді жұмыс істеу үшін арнайы жағдай жасалынып, оқу жүйесінде медреселер пайда болды, мешіт- медресе, сарай құрылыстарын салуға үлкен мән берілді.Ғазнауи әулетінің құлдырауы Масұд сұлтан (1031 - 41) тұсынан басталды. Осы кезде күшейген Селжұқтар 1040 жылы ғазнауилерғе Данданекан түбінде күйрете соққы берді. Осыдан соң екі әулет арасындағы 100 жылдан аса уақытқа созылған күрес кезінде Орталық Ауғанстанда тұратын Тура билеушілері күшейіп, 1186 жылы Пенжабта орналасқан Газнауи сұптандығының қалдығын түпкілікті жойды.

Пайдаланған әдебиет

Үлгі:Link FA Үлгі:Link FA