Орхон жазба ескерткіштері

РАВИЛЬ ПИДАРАС

Орхон жазба ескерткіштері – Орхон, Селенга өзендері бойынан табылған, 7 – 8 ғ-ларға жататын көне түркі сына жазбалары. Бұл жазба ескерткіштер қағандар әулеті сука уебанеаки РТЫТОПТАЛ ХДХДДХХДмен дүниетанымын көрсетеді; қ. Білге қаған ескерткіші, Күлтегін жазуы, Күлшора (Күлі Чора) жазуы, Мойын – Шор жазба ескерткіші, Тоныкөк жазуы.

A.

Орхон түріктері

Орхон түріктері – Орталық Азиядағы түркі тілдес тайпалардың ашина бастаған конфедерациясы. Қытай деректері алғашқы “бес жүз үйлі Ашина” тайпасы Солт. Қытайдағы Шэньси аймағының батыс бөлігін мекендегенін айтады. Бұл жерді ғұндар мен сәнбилер жаулап алғаннан кейін, 265 – 460 ж. О. т. ғұндар мемлекетінің құрамында болады. 5 ғ-дың ортасында ғұндарды тобастар жеңген соң О. т. Алтайдағы жужандарға қашып барды. Мұнда олар темір өндіруді меңгерді де, бірте-бірте жауынгер қауымға айналып, Түрік қағандығын құрды. О. т-н 8 ғ-дың ортасына таман ұйғырлар өзіне бағындырғанымен, олар 10 ғ-ға дейін өз автономиясы мен аумағын сақтап қалды. О. т. негізінен мал ш-мен, темір өңдеу кәсіпшілігімен айналысты. Археол. деректер қолөнердің де дамығандығын растайды. Олар қалдырған Орхон жазба ескерткіштері адамзаттың баға жетпес мәдени мұралары болып табылады

Пайдаланған әдебиет

Қазақ энциклопедиясы, 7том 9 болім