Орыс тілі

Орыс тілі
Өз атауы:	Русский язык
Айтылуы:	ˈrùskʲɪi̯ jɪˈzɨ̀kʰ
Елдер:	Ресей, ТМД елдері, Грузия, Латвия, Литва, Эстония, Израиль, Моңғолия, Финляндия, Шығыс Еуропа елдері, Германия, Австрия, Франция, АҚШ
Аймақтар:	Оңтүстік Осетия, Абхазия, Днестр бойы; АҚШ-тың, Канаданың, ҚХР-ның, Австралияның, Шпицбергеннің мегаполистері.
Ресми күйі:	Елдер:  Ресей Беларусь Қазақстан Қырғызстан Тәжікстан Оңтүстік Осетия (жартылай мойындалған мемлекет) Үлгі:Country data Abkhazia (жартылай мойындалған мемлекет) Транснистрия (мойындалмаған мемлекет) Молдова: Үлгі:Country data Gagauzia Днестр бойы АТО Румыния: Тулча Каракалиу коммунасы Слава Черкеза коммунасы Сарикёй коммунасы Журиловка коммунасы К. А. Росетти коммунасы Кришан коммунасы Констанца Гиндерешть коммунасы Сучава Мушеница коммунасы Украина: Днепропетров облысы Донец облысы Запорож облысы Луган облысы Николаев облысы Одесса облысы Харьковь облысы Сурет:Flag of Kherson Oblast.jpg Херсон облысы Севастополь Қырым АР: Ялта Қырым АР (кейбір ресми функциялар) Халықаралық ұйымдар:  Үлгі:Country data UN (алты жұмыс тілдерінің бірі) Үлгі:Country data UNESCO Үлгі:Country data IAEA ДДСҰ ИКАО Зияткерлік меншік жөніндегі дүниежүзілік ұйым ВИПО Халықаралық электр байланысы одағы ХЭБО ДМҰ ФАО ИФАД ТМД Еуразиялық Экономикалық Қауымдастығы ЕЭҚ ОДКБ Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы ШЫҰ Антарктида жайлы келісім секретариаты АКС ЕҚЫҰ ХСМ ХҚС ГУАМ Одақтас мемлекет
Реттейтін мекеме:	Орыс тілінің институты
Сөйлеушілер саны:	Ана тілі: 161,7 млн адам (2013) Екінші тіл: 110,0 млн адам (2009) Жалпы саны: 254,0 млн адам (2009)
Рейтинг:	Ана тілі: 8 (2009) Жалпы саны: 5 (2009)
Классификация
Санаты:	Еуразия тілдері
Үндіеуропа әулеті Балтық-славян тармағы Славян тобы Шығыс славян топ тармағы Туыстас тілдер: украинша, белорусь
Жазуы:	кириллица (орыс әліпбиі)
Тіл коды
МЕСТ 7.75–97:	рус 570
ISO 639-1:	ru
ISO 639-2:	rus
ISO 639-3:	rus
Тағы қараңыз: Жоба:Лингвистика

Орыс тілі (орыс. Русский язык) - орыс халқының ана тілі. Үнді-европа тілдерінің шығыс-славян тілдері тобына жатады. Орыс тілін зерттейтін ғылым русистика деп аталады.

Орыс әліпбиі

А а	Б б	В в	Г г	Д д	Е е	Ё ё
Ж ж	З з	И и	Й й	К к	Л л	М м
Н н	О о	П п	Р р	С с	Т т	У у
Ф ф	Х х	Ц ц	Ч ч	Ш ш	Щ щ	Ъ ъ
Ы ы	Ь ь	Э э	Ю ю	Я я

Абай және орыс тілі

Ақын орыс тілін өз бетінше оқып үйреніп, орыс әдебиетінің А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов, Л. Н. Толстой, В. Г. Белинский, Н. А. Добролюбов, М. Е. Салтыков-Щедрин, И. А. Крылов т. б. ойшыл- ақындардың шығармаларымен танысып, аударма жасаған. Орыс тілі арқылы әлемге есімдері мәлім ұлы ойшыл-философтар Сократ, Платон, Аристотель, Спенсер, Дрэпер, Милль еңбектеріне қол жеткізді. И. В. Гете, Дж. Г. Байрон, А. Мицкевич сияқты ақындар жырларынан сусындады. Орыс тілінің осындай ұлы өрісін тани білгендіктен де «Интернатта оқып жүр...» атты өлеңінде: «Орыс тілі, жазуы - Білсем деген таласы...» деп жастардың орысша тіл ұстартуға деген жақсы ықыласын көңіліне медеу түтады. Ал ғақлияларының Жиырма бесінші сөзінде: «Орысша оқу керек, хикметте, мал да, өнер де, ғылымда- бәрі орыста зор», «сен оның тілін білсең, көкірек-көзің ашылады» дейді. Ақын түсінігінде ұлттың тілін үйрену оның ғылымын, өнерін меңгерумен қатар, тең тұрып, айтыса білу, иық тірестіру үшін де қажет. «Әрбіреудің тілін, өнерін білген кісі оныменен бірдейлік дағуасына кіреді, аса арсыздана жалынбайды» дегеніне қарағанда Абай үшін тіл білу - адамгершілік өлшемі. Сондықтан да ол орыс тілін үйреніп алып, арын, адамгершілігін, ұлт мүддесін сатып, Ұлық алдында өтірік күліп, арыз-шағым жазуды кәсіп етіп, оны пайда көзіне айналдырып жургендерді өткір мысқылмен өлтіре сынайды.

Абай шығармаларындағы орыс сөздері

Абай орыс тілінде еркін оқыған, еркін сөйлеген. Сондықтан да оның шығармаларында жеке атаулармен қатар «Впечатлительность сердца», «Подвижной элемент», «Сила притягательная однородная» т. б. мағынасын көп адам түсіне бермейтін тіркестер кездеседі. Ақын шығармаларында небәрі 64 орыс сөзі кездеседі. Бұлардың сыртында орыс тіліне кірме доктор, картеч, электр сияқты латын, грек, поляк тілдерінен енген 7 сөз бар. Ол өлеңдеріне барлық басқа тілдер сияқты орыс сөздерін айтайын деген ойын анықтай, өрнектей түсетін жағдайда ғана пайдаланады. Мысалы: «Көгалды қуып гөлайттап, Қызықпен жүріп жазды алған...», «Я өз бетіңмен тәуекел, Занимайся прямотой...», «Самородный сары алтын, Саудасыз берсең алмайды...», «Единица-жақсысы, Ерген екі бейне нөл...», «Кәтелечке көбейді, сөгіс естіп, тозды ажар...», «Сьез бар десе жүрегім, Орнықпайды суылдап...», «Мақтанамын кісімсіп, оязға сөзім сенімді...» деген жолдардағы орыс тіліндегі сөздерді қазақшаға аударса, ақын ойы әлдеқайда әлсіз, әрсіз болып шығар еді. Жалпы Абай шығармаларында кездесетін орыс сөздерін шамамен мынадай топтарға бөлуге болады:
1) Әкімшілік-билеу атаулары (ояз, старшын, назначение т. б.);
2) Заң атаулары (адвокат, виноват, закон-прошение, дознание, приговор, уголовный т. б.);
3) әскери атаулар (штык, мотор, военный, солдат т. б.);
4) экономикалық атаулар (бакалшік, зауыт, лапке, посредник, расход, счет т. б.);
5) тұрмыстық атаулар(бөтелке, икра, рюмке, поднос, пияншік, жеребе т. б.);
6) ағартушылық атаулар (интернат, образование т. б.);
7) арифметикалық атаулар (единица, нөл, мәліш);
8) визит, здравомыслящий, подвижной элемент, самородный сияқты жеке сөздер мен сөз тіркестері.