Ұршық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдеме
Content deleted Content added
VisualWikitext
бірінші сөйлем қате болған, түзеп қойдым
ш clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер, Бес жүз бес сөз.—Алматы → Бес жүз бес сөз.— Алматы, Рауан, 1994. → Рауан, 1994 жы using AWB
 
1-жол: 1-жол:
'''Ұршық''' сөзі мынадай мағыналарда қолданылуы мүмкін: <br />
'''Ұршық''' сөзі мынадай мағыналарда қолданылуы мүмкін: <br />
''1)'' [[Жүн|Жүннен]] шүйкелеп [[жіп]] иіруге арналған жеңіл аспап; жіп иіретін құрал. [[Қазақстан]] аумағында ұршықты [[шаруашылық]] қарекеттерде пайдалану [[неолит заманы|неолит заманынан]] басталады. Әсіресе, [[қола дәуірі|қола дәуіріндегі]] [[ескерткіш|ескерткіштерден]] басы арнайы қыштан құйылған ұршық қалдықтары көптеп табылған. Ежелгі [[Шығыс елдер|Шығыс елдерінде]] де қол ұршығы пайдаланылған. Дәстүрлі [[қазақ]] [[қоғам|қоғамында]] ұршық [[мал өнімдері|мал өнімдерін]] пайдаланудағы басты еңбек құралдарының бірі болды. Ол — ''[[мұрындық]]'' (сірге ағаш), басы мен саптан тұрады. [[Ағаш]], [[мүйіз]], [[құс]], [[тас]], [[сүйек]] ([[түйе]] мен [[өгіз|өгіздің]] ортан жілігінің айдар басы), [[қорғасын]] сияқты материалдардан жонып жасалған ұршық басы дөңгелек немесе жарты шар тәрізді болады, оның ортасына сап өткізетін тесігі орналасады. Сабы ұршық басынан 3—4 см шығып тұрады, оған жіп жүретін иіретілген ойық жол жасалынады. Кейде басына бір елі қашықтықтан соң мұрындық ([[ши]], [[шырпы]]) орналастырылады. Мұрындық немесе иіретілген ойық жол жіптің сіргеде біркелкі болып жинақталуына септігін тигізеді. Ұршықпен қап, дағар, алаша, басқұр, терме бау, шекпен, т.б. [[тұрмыстық бұйымдар]] мен [[киім-кешек|киім-кешектерге]] арнап жіптер тоқылған. Аз жіп иіруге арналған ұршықтың басы жеңіл, сабы қысқа етіп жасалады.<ref>Бес жүз бес сөз.—Алматы: Рауан, 1994. ISBN 5-625-02459-6</ref>
''1)'' [[Жүн]]нен шүйкелеп [[жіп]] иіруге арналған жеңіл аспап; жіп иіретін құрал. [[Қазақстан]] аумағында ұршықты [[шаруашылық]] қарекеттерде пайдалану [[неолит заманы]]нан басталады. Әсіресе, [[қола дәуірі]]ндегі [[ескерткіш]]терден басы арнайы қыштан құйылған ұршық қалдықтары көптеп табылған. Ежелгі [[Шығыс елдер]]інде де қол ұршығы пайдаланылған. Дәстүрлі [[қазақ]] [[қоғам]]ында ұршық [[мал өнімдері]]н пайдаланудағы басты еңбек құралдарының бірі болды. Ол — ''[[мұрындық]]'' (сірге ағаш), басы мен саптан тұрады. [[Ағаш]], [[мүйіз]], [[құс]], [[тас]], [[сүйек]] ([[түйе]] мен [[өгіз]]дің ортан жілігінің айдар басы), [[қорғасын]] сияқты материалдардан жонып жасалған ұршық басы дөңгелек немесе жарты шар тәрізді болады, оның ортасына сап өткізетін тесігі орналасады. Сабы ұршық басынан 3—4 см шығып тұрады, оған жіп жүретін иіретілген ойық жол жасалынады. Кейде басына бір елі қашықтықтан соң мұрындық ([[ши]], [[шырпы]]) орналастырылады. Мұрындық немесе иіретілген ойық жол жіптің сіргеде біркелкі болып жинақталуына септігін тигізеді. Ұршықпен қап, дағар, алаша, басқұр, терме бау, шекпен, т.б. [[тұрмыстық бұйымдар]] мен [[киім-кешек]]терге арнап жіптер тоқылған. Аз жіп иіруге арналған ұршықтың басы жеңіл, сабы қысқа етіп жасалады.<ref>Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6</ref>
<br /> ''2)'' [[Тоқыма өндірісі|Тоқыма өндірісінде]] иіру, ширату және [[тегістеуіш машина|тегістеуіш машиналардың]] жіпті иіріп, ширатып, орауышқа, иіршікке, шөлмекке, т.б. орайтын негізгі тетігі. Ұршықты машиналар 18 ғасырдың II-жартысында қолданыла бастады. Ұршықтың сақиналы, центрифугалы, т.б. түрлері бар. Ұршық табиғи ([[мақта]], жүн, [[зығыр]]) және [[химия|химиялық]] талшықтарға арналған болып ажыратылады. Ұршық — ұзын, күрделі [[геометрия|геометриялық]] формалы жұқа және иілгіш болат [[шпиндель|шпиндельден]] тұрады. Табиғи талшықтарды иіруге арналған сериялы ұршық шпинделінің жоғарғы бөлігіне қағаз [[патрон]] немесе ағаш [[шөлмек]] кигізіледі. Шөлмекке шуда оралады. Жіп қозғалмайтын [[сақина]] бойымен сырғанайтын жүгірткі арқылы ұршыққа келеді. Ұршықтың айналуы кезінде шуда жіп тартылады және жүгірткінің сақина бойымен қозғалуын қамтамасыз етеді. Кейіннен ұршықтың иіру, ширату, екі жіпті орау процестерін біріктіретін иіру-ширату машинасы іске асырылды. [[Кілем]], [[корд]], [[арқан]], т.б. арналған жіптер өндірісі кезінде 2 рет ширататын ұршық қолданылады. Мұндай ұршықтар қарапайым ұршықпен салыстырғанда, құрылымы күрделі және өнім өндіруді екі есеге арттырады.
<br /> ''2)'' [[Тоқыма өндірісі]]нде иіру, ширату және [[тегістеуіш машина]]лардың жіпті иіріп, ширатып, орауышқа, иіршікке, шөлмекке, т.б. орайтын негізгі тетігі. Ұршықты машиналар 18 ғасырдың II-жартысында қолданыла бастады. Ұршықтың сақиналы, центрифугалы, т.б. түрлері бар. Ұршық табиғи ([[мақта]], жүн, [[зығыр]]) және [[химия]]лық талшықтарға арналған болып ажыратылады. Ұршық — ұзын, күрделі [[геометрия]]лық формалы жұқа және иілгіш болат [[шпиндель]]ден тұрады. Табиғи талшықтарды иіруге арналған сериялы ұршық шпинделінің жоғарғы бөлігіне қағаз [[патрон]] немесе ағаш [[шөлмек]] кигізіледі. Шөлмекке шуда оралады. Жіп қозғалмайтын [[сақина]] бойымен сырғанайтын жүгірткі арқылы ұршыққа келеді. Ұршықтың айналуы кезінде шуда жіп тартылады және жүгірткінің сақина бойымен қозғалуын қамтамасыз етеді. Кейіннен ұршықтың иіру, ширату, екі жіпті орау процестерін біріктіретін иіру-ширату машинасы іске асырылды. [[Кілем]], [[корд]], [[арқан]], т.б. арналған жіптер өндірісі кезінде 2 рет ширататын ұршық қолданылады. Мұндай ұршықтар қарапайым ұршықпен салыстырғанда, құрылымы күрделі және өнім өндіруді екі есеге арттырады.
==Ұршық майлары==
==Ұршық майлары==
Ұршық майлары (Масла веретенные) — өнеркөсіп майларына жататын мүнай негізіндегі майлағыш майлардың ескірген атауы. Өнеркәсіп майларын металкескіш білдектерді, иіру және тоқу машиналарын, желдеткіштерді, сорғыларды және тағы басқаларды майлау үшін пайдаланады. Сонымен катар жұмыс сұйықтығы ретінде де қолданылады.
Ұршық майлары (Масла веретенные) — өнеркөсіп майларына жататын мүнай негізіндегі майлағыш майлардың ескірген атауы. Өнеркәсіп майларын металкескіш білдектерді, иіру және тоқу машиналарын, желдеткіштерді, сорғыларды және тағы басқаларды майлау үшін пайдаланады. Сонымен катар жұмыс сұйықтығы ретінде де қолданылады.


==Дереккөздер==
==Пайдаланған әдебиет==
<references/>
<references/>


== Сілтемелер ==
== Сілтемелер ==
[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том
[[Қазақ Энциклопедиясы|"Қазақ Энциклопедиясы"]], 9 том



{{Суретсіз мақала}}
{{Суретсіз мақала}}
⚫
{{wikify}}
⚫
[[Санат: Әдебиет]]
⚫
[[Санат: Тарих]]


⚫
[[Санат:Әдебиет]]
⚫
{{wikify}}
⚫
[[Санат:Тарих]]

21:07, 2014 ж. мамырдың 12 кезіндегі соңғы нұсқа

Ұршық сөзі мынадай мағыналарда қолданылуы мүмкін:
1) Жүннен шүйкелеп жіп иіруге арналған жеңіл аспап; жіп иіретін құрал. Қазақстан аумағында ұршықты шаруашылық қарекеттерде пайдалану неолит заманынан басталады. Әсіресе, қола дәуіріндегі ескерткіштерден басы арнайы қыштан құйылған ұршық қалдықтары көптеп табылған. Ежелгі Шығыс елдерінде де қол ұршығы пайдаланылған. Дәстүрлі қазақ қоғамында ұршық мал өнімдерін пайдаланудағы басты еңбек құралдарының бірі болды. Ол — мұрындық (сірге ағаш), басы мен саптан тұрады. Ағаш, мүйіз, құс, тас, сүйек (түйе мен өгіздің ортан жілігінің айдар басы), қорғасын сияқты материалдардан жонып жасалған ұршық басы дөңгелек немесе жарты шар тәрізді болады, оның ортасына сап өткізетін тесігі орналасады. Сабы ұршық басынан 3—4 см шығып тұрады, оған жіп жүретін иіретілген ойық жол жасалынады. Кейде басына бір елі қашықтықтан соң мұрындық (ши, шырпы) орналастырылады. Мұрындық немесе иіретілген ойық жол жіптің сіргеде біркелкі болып жинақталуына септігін тигізеді. Ұршықпен қап, дағар, алаша, басқұр, терме бау, шекпен, т.б. тұрмыстық бұйымдар мен киім-кешектерге арнап жіптер тоқылған. Аз жіп иіруге арналған ұршықтың басы жеңіл, сабы қысқа етіп жасалады.[1]
2) Тоқыма өндірісінде иіру, ширату және тегістеуіш машиналардың жіпті иіріп, ширатып, орауышқа, иіршікке, шөлмекке, т.б. орайтын негізгі тетігі. Ұршықты машиналар 18 ғасырдың II-жартысында қолданыла бастады. Ұршықтың сақиналы, центрифугалы, т.б. түрлері бар. Ұршық табиғи (мақта, жүн, зығыр) және химиялық талшықтарға арналған болып ажыратылады. Ұршық — ұзын, күрделі геометриялық формалы жұқа және иілгіш болат шпиндельден тұрады. Табиғи талшықтарды иіруге арналған сериялы ұршық шпинделінің жоғарғы бөлігіне қағаз патрон немесе ағаш шөлмек кигізіледі. Шөлмекке шуда оралады. Жіп қозғалмайтын сақина бойымен сырғанайтын жүгірткі арқылы ұршыққа келеді. Ұршықтың айналуы кезінде шуда жіп тартылады және жүгірткінің сақина бойымен қозғалуын қамтамасыз етеді. Кейіннен ұршықтың иіру, ширату, екі жіпті орау процестерін біріктіретін иіру-ширату машинасы іске асырылды. Кілем, корд, арқан, т.б. арналған жіптер өндірісі кезінде 2 рет ширататын ұршық қолданылады. Мұндай ұршықтар қарапайым ұршықпен салыстырғанда, құрылымы күрделі және өнім өндіруді екі есеге арттырады.

Ұршық майлары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ұршық майлары (Масла веретенные) — өнеркөсіп майларына жататын мүнай негізіндегі майлағыш майлардың ескірген атауы. Өнеркәсіп майларын металкескіш білдектерді, иіру және тоқу машиналарын, желдеткіштерді, сорғыларды және тағы басқаларды майлау үшін пайдаланады. Сонымен катар жұмыс сұйықтығы ретінде де қолданылады.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ Бес жүз бес сөз.— Алматы: Рауан, 1994 жыл. ISBN 5-625-02459-6

Сілтемелер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ұршық&oldid=2086781» бетінен алынған