Қыпшақ тілдері: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
6-жол: 6-жол:
* [[Батыс қыпшақ тілдері]] - құман, яғни [[қарайым тілі]], [[қарашай-балқар тілі]], [[құмық тілі]], [[қырымтатар тілі]], [[армян-қыпшақ тілі]];
* [[Батыс қыпшақ тілдері]] - құман, яғни [[қарайым тілі]], [[қарашай-балқар тілі]], [[құмық тілі]], [[қырымтатар тілі]], [[армян-қыпшақ тілі]];
* [[Қыпшақ-бұлғар тілдері]] - [[башқұрт тілі]], [[татар тілі]];
* [[Қыпшақ-бұлғар тілдері]] - [[башқұрт тілі]], [[татар тілі]];
* [[Қыпшақ-ноғай тілдері]] - [[қазақ тілі]], [[қарақалпақ тілі]], [[ноғай тілі]], [[қырғыз тілі]].
* [[Қыпшақ-ноғай тілдері]] - [[қазақ тілі]], [[қарақалпақ тілі]], [[ноғай тілі]].
* [[Қырғыз-қыпшақ тілдері]] - [[алтай тілі]], [[қырғыз тілі]].
* [[Қырғыз-қыпшақ тілдері]] - [[алтай тілі]], [[қырғыз тілі]].



17:29, 2014 ж. мамырдың 19 кезіндегі нұсқа

Қыпшақ тілдерінің таралу аймағы

Қыпшақ тілдерітүркі тілдері жанұясында тіл саны бойынша ең ірі топтардың бірі.

Келесі тармақтарға бөлінеді:

Қыпшақ тілдері тобына басқа түркі тілдерінен айырмашылығы: а) дауыстылар саны 8 — 9 болады, ы, і, у, ү ерекше дыбыстары қолданылады; ә) ерін үндестігі сирек кездеседі (құлұн — құлын); б) созылыңқы дауыстылары жоқ; в) ғ, г дыбыстары мүлдем айтылмайды не у, й дыбыстарымен алмасады. (тағ>тау); г) сөз басында ұяң б, қатаң т, к, қ дыбыстары болады (болат, тіл — полат, діл); д) б дыбысының орнына м қолданылады (бен — мен); е) сөз басында й ~ ж ~ ж (дж) дыбыстары тұрақсыз келеді (йол — жол (джол); ж) кейбір қатаң дыбыстар ұяң айтылады: п>б, қ>ғ, к>г дауыстылар арасында спирант дыбыстарға айналады: п>у; б>у; қ>ғ; к>г.

Қыпшақ тілдері орта ғасырда көне түркі тілдері негізінде қалыптасқан. Қыпшақ тілдер тобы өлі және тірі тілдер тобына бөлінеді. 1) Көне қыпшақ ескерткіштерінің тілі (Қыпшақ жазба ескерткіштері). Көне қыпшақ тілі Қимақтар мемлекеті тұсында туындап (9 — 11 ғасырлар), қазіргі тілдердің негізі болған. Моңғолдар үстемдігі тұсында ол тілде сөйлейтін ру-тайпалар ыдырады, Алтын Орда кезінде (13 — 15 ғасырлар) әдеби, ресми тіл ретінде қолданылып, кейін тұтастығынан тағы да айрылды. Сөйтіп, қазіргі Қыпшақ Тілі Тармағы. пайда болды. Қыпшақ тілі Осман түріктері тілінің диалектілеріне айналған. 2) Тірі Қыпшақ тілдерін үш топқа бөледі (Н.А. Баскаков): а) Қыпшақ-половецтер тармағы (қарайым, құмық, қарашай-балқар және қырым татарларының тілі); ә) бұлғар қыпшақтары тілі (татар, башқұрт); б) ноғай қыпшақтары тілі (ноғай, қарақалпақ, қазақ) Қыпшақ Тілі Тармағын ғалымдар Батыс (кейде солтүстік-батыс) түркі тілдеріне жатқызады.

Дереккөздер

Қазақстан энциклопедиясы