Қарсақ: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: <ref>Қазақ энциклопедиясы</ref> → <ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ э using AWB
Өңдеу түйіні жоқ
17-жол: 17-жол:
| range_map_caption = Ареал
| range_map_caption = Ареал
}}
}}
'''Қарсақ''' ({{lang-la|''Vulpes corsac''}}) – [[ит тұқымдастар]]ы, [[түлкі]] туысына жататын [[жыртқыш]] [[аң]].
'''Қарсақ''' ({{lang-la|Vulpes corsac}}) – [[ит]] тұқымдасы, [[түлкі]] туысына жататын жыртқыш аң. Өсімдікке бай ойпаң, аңғарлы сайларда, тау етегінде қоныстанады. Дене тұрқы 46 – 56 см, құйрығының ұзындығы 25 – 35 см, терісі бағалы аң. Қысқы жүні қалың, жұмсақ әрі жібектей болып келеді. Жазғы жүні қысқа, ірі және түбітсіз келеді. Қарсақтың түлкіден айырмашылығы: құлағы ақ, үлкен тұмсығы сүйір болады. Қарсақ жылына екі рет түлейді (көктемде және күзде). Тереңдігі 1 – 2 м, ұзындығы 4 – 6 м [[ін]] қазып алып, сонда тіршілік етеді. Кейде түлкі, [[борсық]] және [[суырлар]]дың ескі індерін де пайдаланады. Қарсақ қорек іздеуге таңертеңгі және кешкі мезгілде шығады. Негізгі қорегі – [[тышқан]], [[тоқалтіс]], [[құмтышқан]], [[саршұнақ]], [[суыр]], [[қоян]], т.б. Сондай-ақ, қарсақтар [[тасбақа]]ны, [[құс]]ты, [[жылан]]ды, [[кесіртке]]ні де жейді. Қарсақ жыныстық жағынан 9 – 10 айда жетіледі. Жылына 1 рет күшіктейді. 2-ден 16-ға дейін, негізінде 3-6 күшік табады<ref name=bi1>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: [[Биология]] / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: [[2007]] - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>. [[Қазақстан]]ның далалы аймағында ақпанда, ал шөл-шөлейтті аймақтарында қаңтардың аяғында шағылысады. 52 күннен кейін 2 – 16, көбіне 3 – 6 күшік туады. Қарсақ – өте бағалы терісі үшін ауланып келе жатқан кәсіптік маңызы бар аң. Қарсақ – құтыру мен оба ауруларын таратушылар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref>


== Биологиялық сипаты ==
⚫
== Дереккөздер ==
* [[Дене]] тұрқы 46 – 56 см, құйрығының ұзындығы 25 – 35 см, терісі бағалы аң.
⚫
<references/>
* [[Қыс]]қы [[жүн]]і қалың, жұмсақ әрі [[жібек]]тей болып келеді. [[Жаз]]ғы жүні қысқа, ірі және [[түбіт]]сіз келеді.
* Қарсақтың түлкіден айырмашылығы: құлағы [[ақ]], үлкен тұмсығы сүйір болады.
* Қарсақ жылына екі рет түлейді ([[көктем]]де және [[күз]]де).


== Тіршілік жағдайы мен қоректенуі ==
{{wikify}}
Тереңдігі 1 – 2 м, ұзындығы 4 – 6 м [[ін]] қазып алып, сонда тіршілік етеді. Кейде түлкі, [[борсық]] және [[суырлар]]дың ескі індерін де пайдаланады.<br />
Қарсақ қорек іздеуге таңертеңгі және кешкі мезгілде шығады. Негізгі қорегі – [[тышқан]], [[тоқалтіс]], [[құмтышқан]], [[саршұнақ]], [[суыр]], [[қоян]], т.б. Сондай-ақ, қарсақтар [[тасбақа]]ны, [[құс]]ты, [[жылан]]ды, [[кесіртке]]ні де жейді.


== Көбеюуі ==
[[Санат:Түлкілер]]
Қарсақ жыныстық жағынан 9 – 10 айда жетіледі. Жылына 1 рет [[күшік]]тейді. 2-ден 16-ға дейін, негізінде 3-6 күшік табады<ref name=bi1>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: [[Биология]] / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: [[2007]] - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>. [[Қазақстан]]ның [[дала]]лы аймағында [[ақпан]]да, ал [[шөл]]-[[шөлейт]]ті [[аймақ]]тарында [[қаңтар]]дың аяғында шағылысады. 52 күннен кейін 2 – 16, көбіне 3 – 6 күшік туады.


== Таралу аймағы ==
Қазақстанның шөл-шөлейтті жерлерінде кең тараған. [[Өсімдік]]ке бай [[ойпаң]] мен [[аңғар]]лы [[сай]]ларды, [[тау]] етегін мекендейді.
<br />
Қарсақ – өте бағалы терісі үшін ауланып келе жатқан кәсіптік маңызы бар аң.
<br />
Қарсақ – [[құтыру]] мен [[оба]] [[ауру]]ларын таратушылар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9</ref>

== Түршелері ==
Қазақстанда қарсақтың 3 [[түрше]]сі бар:
* Қазақстан қарсағы (''Vulpes с.corsac'') - [[солтүстік]], [[орталық]] және оңтүстік-шығыс Қазақстан жерін мекендейді. Бұл түршелердің ең ірісі, тері жабындысы мен құйрығы ерекше үлпілдек жүнді.
* Қалмақ қарсағы (''Vulpes c.kalmykorum'') - [[Орал тауы|Орал таулыры]]ның шөлді аймағында кездеседі. Қазақстан қарсағына қарағанда жүні онша үлпілдек емес.
* Түркімен қарсағы (''Vulpes c.turkmenicus'') - оңтүстік-[[батыс]] және [[Оңтүстік Қазақстан]]да тараған. Қарсақтардың ішіндегі кішісі.<ref>Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5</ref>

⚫
== Дереккөздер ==
⚫
<references/>


[[Санат:Түлкілер]][[Санат:Қазақстан фаунасы]]
{{Biosci-stub}}

15:05, 2014 ж. шілденің 17 кезіндегі нұсқа

Қарсақ

Амандық күйі
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар
Жамағаты: Хордалылар
Табы: Сүтқоректілер
Сабы: Жыртқыштар
Тұқымдасы: Canidae
Тегі: Vulpes
Түрі: V. corsac
Екі-есімді атауы
Vulpes corsac
Линней, 1768
Ареал
Ареал

Қарсақ (лат. 'Vulpes corsac') – ит тұқымдастары, түлкі туысына жататын жыртқыш аң.

Биологиялық сипаты

  • Дене тұрқы 46 – 56 см, құйрығының ұзындығы 25 – 35 см, терісі бағалы аң.
  • Қысқы жүні қалың, жұмсақ әрі жібектей болып келеді. Жазғы жүні қысқа, ірі және түбітсіз келеді.
  • Қарсақтың түлкіден айырмашылығы: құлағы ақ, үлкен тұмсығы сүйір болады.
  • Қарсақ жылына екі рет түлейді (көктемде және күзде).

Тіршілік жағдайы мен қоректенуі

Тереңдігі 1 – 2 м, ұзындығы 4 – 6 м ін қазып алып, сонда тіршілік етеді. Кейде түлкі, борсық және суырлардың ескі індерін де пайдаланады.
Қарсақ қорек іздеуге таңертеңгі және кешкі мезгілде шығады. Негізгі қорегі – тышқан, тоқалтіс, құмтышқан, саршұнақ, суыр, қоян, т.б. Сондай-ақ, қарсақтар тасбақаны, құсты, жыланды, кесірткені де жейді.

Көбеюуі

Қарсақ жыныстық жағынан 9 – 10 айда жетіледі. Жылына 1 рет күшіктейді. 2-ден 16-ға дейін, негізінде 3-6 күшік табады[2]. Қазақстанның далалы аймағында ақпанда, ал шөл-шөлейтті аймақтарында қаңтардың аяғында шағылысады. 52 күннен кейін 2 – 16, көбіне 3 – 6 күшік туады.

Таралу аймағы

Қазақстанның шөл-шөлейтті жерлерінде кең тараған. Өсімдікке бай ойпаң мен аңғарлы сайларды, тау етегін мекендейді.
Қарсақ – өте бағалы терісі үшін ауланып келе жатқан кәсіптік маңызы бар аң.
Қарсақ – құтыру мен оба ауруларын таратушылар.[3]

Түршелері

Қазақстанда қарсақтың 3 түршесі бар:

  • Қазақстан қарсағы (Vulpes с.corsac) - солтүстік, орталық және оңтүстік-шығыс Қазақстан жерін мекендейді. Бұл түршелердің ең ірісі, тері жабындысы мен құйрығы ерекше үлпілдек жүнді.
  • Қалмақ қарсағы (Vulpes c.kalmykorum) - Орал таулырының шөлді аймағында кездеседі. Қазақстан қарсағына қарағанда жүні онша үлпілдек емес.
  • Түркімен қарсағы (Vulpes c.turkmenicus) - оңтүстік-батыс және Оңтүстік Қазақстанда тараған. Қарсақтардың ішіндегі кішісі.[4]

Дереккөздер

  1. ↑ Poyarkov, A. & Ovsyanikov, N. (2008). Vulpes corsac. In: IUCN 2008. IUCN Red List of Threatened Species. Downloaded on 2008-04-25. Database entry includes a brief justification of why this species is of least concern
  2. ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – Павлодар: 2007 - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
  3. ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9
  4. ↑ Қазақстан табиғаты:Энциклопедия / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы:" Қазақ энциклопедиясы" ЖШС, 2011. Т.З. - 304 бет. ISBN 9965-893-64-0 (Т.З.), ISBN 9965-893-19-5
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Қарсақ&oldid=2156907» бетінен алынған