Костюм

Кәстөм (фр. costume, итал. costume, сөзбе-сөз – әдет-ғұрып), театрда – режиссерлік ойға сәйкес актердің сахналық образ жасауда пайдаланатын киім-кешегі, түрлі әшекей, т.б. заттары; спектакльді көркемдеудің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі. Кіәстөм – өткір әлеуметтік, сатиралық, гротескілік, трагедиялық, ертегілік, т.б. образдар дүниесін жасаудағы театр суретшісі шығармашылығының жеке бір саласы. Кәстөм сахналық образдың ұлттық, әлеуметтік ерекшелігі мен мінез-болмысын айқындай түседі. Суретшілер спектакльге қажетті киім үлгілерін жасайды. Мұндай шығармашылық процесс кезінде әрбір киімнің қандай матадан тігілетіндігі, өлшемі мен үлгісі қатаң ескеріледі. Кәстөм актерге сахна кейіпкерінің ішкі жан дүниесін ашуға көмектеседі. Кәстөмге қосымша қажеттілік ретінде бет-жүзді арнайы опалау (грим) мен шашты үлгілеу қолданылады. Кәстөм әуелден дәстүрлі әдет-ғұрып пен ойын-сауықта, ежелгі дәуір мен орта ғасырлар театрларында, Шығыстың классиклық театрында (Жапония, Қытай, Үндістан, т.б.) пайдаланылған. Ежелгі дәуірдегі және одан кейінгі театр түрлерінде Кәстөм шартты немесе өз дәуіріне лайықты үлгіде болды. Француз драматургі Мольер өз пьесаларын қойғанда, сол заманындағы түрлі адамдар тобының киім үлгілерін пайдаланды. Вольтер Кәстөмнің тарихи дәлдігіне назар аударды, оны кезінде актриса Клерон (1723 – 1803) қолдады. Актер Ф.Ж. Тальманың киім-кешегі суретші Ж.Л. Давидтың эскизімен тігілді. 19 ғасырдың 2-жартысында немістің Мейнинген театры Кәстөм өнерінің дамуына едәуір ықпал етті. Пьесада бейнеленген заман мен ортаға, сахналық қаһарманның мінез-болмысына сай Кәстөм үлгілерін жасауда Мәскеу көркем академиялық театрының (МХАТ) қызметі зор ықпал жасады. В.М. Васнецов, А.Н. Бенуа (1870 – 1960), К.А. Коровин (1881 – 1939), М.А. Врубель, А.Я. Головин (1863 – 1930) сынды орыс суретшілері театр декорациясы өнеріне, оның ішінде Кәстөмге көп көңіл бөлді. Ал Шығыстағы дәстүрлі классикалық театрдың көркемдік тәсілдеріне орай әрбір Кәстөм символдық негізде жасалды (қараңыз Шығыс өркениеті). Спектакльге арнап Кәстөм дайындайтын және актердің киінуіне көмектесетін театр қызметкерін кәстөмер деп атайды. Кинода Кәстөм дайындағанда кинопленка мен материалдың ерекшелігі ескеріліп, оның ұсақ бөлшегіне дейін дәл беру талап етіледі. Қазақстанда Кәстөм кәсіби театр мен кино өнерінің пайда болып, өркендеу тарихымен тығыз байланысты. Л.М. Қожықова, Қ.Қ. Қожықов, И.Б. Бальхозин, А.И. Ненашев, С.Романов, Э.В. Чарномский, Г.Исмайылова, Е.Тұяқов, т.б. көрнекті суретшілер қазақ театры мен кино өнері тарихында Кәстөм өнерінің дамуына да елеулі үлес қосты.

Дереккөздер

Дживелегов А.К.,
Бояджиев Г.Н., История западноевропейского театра от возникновения до 1789 г., М. – Л.,1941;
Мерцалова М.Н., История костюма, М.,1972;
Захаржевская Р.В., Костюм для сцены, ч. 1, М., 1973.
С. Қабдиева
Қазақ Энциклопедиясы, 11 - том—Daulet12406 19:46, 2012 ж. ақпанның 25 (ALMT)