Майлар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Майлар''', [[триглицерид]]тер — органикалық қосылыстар; негізінен [[глицерин]] мен бір негізді май қышқылдарының (триглицеридтердің) күрделі эфирлері; глицерин мен жоғарғы карбон қышқылдарының күрделі эфирлері. [[Липид]]терге жатады. Табиғи майлар молекуласындағы қаныққан май қышқылдары [[стеарин]], [[пальмитин]], ал қанықпаған май қышқылдары [[олеин]], [[линол]], [[линолен]] қышқылдарынан тұрады. Тірі организмдердің клеткаларыжасушалары мен тіндерінің (ткандерінің) негізгі құрамды бөліктерінің бірі; организмдегі энергия көзі; таза майдың [[калория]]лылығы 3770 кДж 100 г. Табиғи Майлар жануар және өсімдік Майлары болып бөлінеді. Триглицеридтер құрамына С8-ден С24-ке дейінгі қалыпты құрылысты, негізінен жұп санды көміртек атомдарының қаныққан және қанықпаған қышқыл қалдықтары кіреді. Барлық Майлардың тығыздығы 1-ден аз. Тек жоғары [[вакуум]]да қайнайды. Суда ерімейді. [[Бензин]]де, [[керосин]] мен [[бензол]]да ериді. [[Алкоголиз]], [[ацидализ]] реакцияларына түседі. Қышқылдардың қос байланысы бойынша сутекті ([[гидроген]]деу), [[галоген]]ді, [[галогенсутекті қышқыл]]дарды, т.б. қосып алады. Аса қызған бумен, минералды қышқылдармен және [[фермент]]термен әрекеттескенде глицерин және май қышқылдарын түзіп [[гидролиз]]денеді. Ауадағы оттекпен тотыққанда [[пероксид]]ті қосылыстар, [[оксиқышқыл]]дар, т.б. түзеді. Құрамында биол. активті заттар (қанықпаған май қышқылдары, фосфатидтер, витаминдер, [[токоферол]]дар) болады. Майлар техникалық мақсатта қолданылады.

!Өнім||Май, %||Көмірсу, %||НәруызАқуыз, %

Майлы тағамдарға сары май, мал майы және өсімдік майы жатады. Адамға тәулігіне 50—70 г май қажет. Үнемі майсыз тағаммен қоректену жүйке жүйесі қызметінің бұзылуына, [[иммунитет]]тің төмендеуіне әкеліп соқтырады. Адамның азықпен қабылдайтын майының кемінде үштен бірінің құрамында қанықпаған май қышқылдары бар сұйық майлар болуы керек. Сұйық майдың биологиялық белсенділігі басқа майлармен салыстырғанда жоғары болады. Адам организмі қанықпаған май қышқылдарын өздігінен синтездей алмайтын болғандықтан, оларды даярдайын күйінде тағаммен қабылдауы керек. Мысалы, сұйық майдың құрамында витамин Е және қан тамырларында [[холестерин]]нің жиналуына кедергі келтіріп, атеросклерозды болдырмайтын зат — β-ситостерин кездеседі. Сары майда көздің көруі мен адамның бойы мен шашының өсуін қолдайтын зат β-каротин болады. Тазартылмаған (рафинадталмаған) майда организмге аса қажет фосфолипидтер болады.<br>

Организмде майлар асқазан асты безі мен ішек сөлі құрамындағы ферменттердің әсерінен гидролизденіп, глицерин мен карбон қышқылдарына ыдырайды. Май ыдырағанда бөлінетін өнімдер ішек бүрлері арқылы сіңеді де, басқа биологиялық процестерге қатысады, организмге қажетті жаңа майлар синтезделеді. Синтезделген май лимфа жүйесі арқылы қанға сіңіп, қанменқан мен организмнің басқа мүшелеріне тарайды. КлеткалардаЖасушалар да зат алмасу процесіне қатысады.<br>

Майды түзуге глицерин және карбон қышқылдары (бір түрлібіртүрлі немесе әр түрліәртүрлі) қатысады:

Майдың құрамына кіретін көп таралған қышқыл қалдықтарында (ацилдер) көміртек атомдарының саны 12-ден 18-ге дейін болады. Глицеридтер қарапайым және аралас болып бөлінеді. Қарапайым глицеридтердің радикалдары бірдей қышқыл қалдықтарынан, ал аралас глицеридтер әр түрліәртүрлі қышқыл қалдықтарынан тұрады. Мысалы:

Майлар судан жеңіл, тығыздығы 0,9—0,95 г/см³. Суда ерімейді, көптеген органикалық еріткіштерде (бензол, бензин, дихлорэтан) ериді. Майдың балқу температурасы оның құрамындағы карбон қышқылы қалдығына байланысты. Құрамына қанықпаған қышқыл қалдықтары кірсе, май төменгі температурада балкидыбалқиды.

Агрегаттық күйіне байланысты майлар суйыцсұйық және қатты болып бөлінеді. Өсімдік майы, әдетте, сұйық, ал жануар майы қатты болады. БіракБірақ кейде жануар майының ішінде сүйығысұйығы, ал өсімдік майларының қаттысы да кездесіп қалады. Майдың сүйықсұйық немесе қатты болуы оның құрамына кіретін карбон қышқылының табиғатына байланысты. Құрамына қанықпаған карбон қышқылының қалдығы кірсе, май сұйық, ал қаныкканқаныққан қышқыл қалдығы кірсе, май қатты болады (4-кесте).

:1. ''МайлардыцМайлардың гидролизі.'' Күрделі эфир болғандықтан, майлар минерал қышқылдар, сілтілер қатысында қыздырғанда, гидролизденеді. Сонымен қатар майлар тірі организмде ферменттердің әсерінен гидролизденеді. Реакция нәтижесінде глицерин мен карбон қышқылы түзіледі:

Сұйық майларды гидрлеп алған қатты майлар өнеркәсіпте маргарин және сабын алуға жұмсалады. Маргарин жасау үшін саломасқа аздап сары май, сүт, витаминдер, сонымен қатар дәм және түс беретін қоспалар қосады. Сары майдан маргариннің дәмі өзгеше, ал калориясы және сіңімділігі жағынан кем емес. Сары майға қарағанда маргаринде қанықпаған глицеридтердің көбірек болуы қан тамырларында майдың жиналуына кері әсерін тигізеді. Құрамында майы бар дәмді тағамдардың бірі — майонез. Ол, негізінен, өсімдік майынан (65%) тұрады. Майонезді майға су (25%), жұмыртқа ұнтағын (5-6%), құрғақ сүт (2-3%), қант, сірке суынсіркесуын және дәм беретін заттар қосып дайындайды.