Вакуум: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
ш r2.7.1) (Боттың үстегені: pnb:خالی تھاں
Өңдеу түйіні жоқ
2-жол: 2-жол:


Газдық қысымы нөлге тең таза вакуум [[Метафизика|философиялық түсінік]] деуге болады, себебі табиғатта ондай кездеспейді, тіпті кездескеннің өзінде [[куантум физика]]ның айтуынша еш кеңістік бос бола алмайды. Куантум [[өріс теориясы]]ндағы [[анықсыздық принципі]]не сәйкес физикалық вакуумда [[нөлдік толқындар]] болып, әрқашан [[виртуалды бөлшектер]] пайда болып және жоғалып тұрады.
Газдық қысымы нөлге тең таза вакуум [[Метафизика|философиялық түсінік]] деуге болады, себебі табиғатта ондай кездеспейді, тіпті кездескеннің өзінде [[куантум физика]]ның айтуынша еш кеңістік бос бола алмайды. Куантум [[өріс теориясы]]ндағы [[анықсыздық принципі]]не сәйкес физикалық вакуумда [[нөлдік толқындар]] болып, әрқашан [[виртуалды бөлшектер]] пайда болып және жоғалып тұрады.

“В.” ұғымы, әдетте тұйық не газы сорылған ыдыстағы газға байланысты айтылады, кейде бұл ұғым бос кеңістіктегі (мыс., ғарыштағы) газға да қолданылады. В-ның дәрежесі қалдық газдардың шамасын өлшей отырып анықталады. В-ның физ. сипаттамасы газ молекулаларының еркін жол ұзындығы () мен нақты процеске не құралға тән өлшемнің (d) ара қатынасы (/d) болып есептеледі. Мыс., өлшемнің (d-ның) қатарына вакуумдық камера қабырғаларының ара қашықтығы, вакуумдық түтіктің диаметрі, электр вакуумдық құралдар электродтарының ара қашықтығы, т.б. жатады. /d қатынасының шамасына қарай В-ды төмен В. (/d 1), орташа В. (/d ~ 1) және жоғары В. (/d 1) деп бөледі. Әдеттегі вакуумдық қондырғылар мен құралдарда (d  10 см) төмен В-ға қысымы 1 мм сын. бағ-нан жоғары қысым, орташа В-ға 1 — 10-3 мм сын. бағ. аралығындағы қысым, ал жоғары В-ға 10-3 мм сын. бағ-нан төмен қысым сәйкес келеді. Осы кездегі белгілі әдістермен жеткен В-ның дәрежесі 10-15 — 10-16 мм сын. бағ. Бұл жағдайда 1 см3 көлемде небары бірнеше ондаған ғана молекула қалады.

Төмен В-дағы газ қасиеті молекулалардың бір-бірімен жиі соқтығысуымен анықталады. Соқтығысу кезінде молекулалар арасында энергия алмасу процесі жүреді. Мұндай газда ішкі үйкеліс болады (қ. Тұтқырлық) және оның газ ағыны аэродинамика заңдарына бағынады. Төмен В-да электр және жылу өткізгіштік, ішкі үйкеліс, диффузия құбылыстары бірқалыпты өзгереді не тұрақты күйінде қалады. Мыс., төмен В-дағы “ыстық” және “салқын” қабырғалар арасындағы кеңістікте газ темп-расы бірте-бірте өзгереді. Бұл жағдайда тасымалданатын жылу мөлшері (жылу өткізгіштік) не зат мөлшері (диффузия) қысымға тәуелсіз. Егер газ екі қатынас ыдыста, ал темп-ралары әр түрлі болса, онда олардың қысымдары теңескенде, темп-ралары да теңеседі. Төмен В. арқылы ток жүргенде шешуші рөлді газ молекулаларының иондалуы атқарады.

Жоғары В-дағы газ қасиеті тек молекулалардың қабырғаларға не басқа қатты денелерге соқтығысуымен ғана анықталады. Өйткені молекулалардың өзара соқтығысуы өте сирек болғандықтан мұнда ол шешуші рөл атқармайды. Молекулалар қабырғалар аралығында түзу сызық бойымен қозғалады. Тасымалдау құбылысы қабырғаларға тасымалданатын шамалар градиенті секірмесінің пайда болуымен сипатталады. Мыс., ыстық және салқын қабырғалар арасындағы кеңістіктегі молекулалардың жартысына жуығының жылдамдығы салқын қабырғаның темп-расына сәйкес, ал қалған бөлігінің жылдамдығы ыстық қабырғаның темп-расына сәйкес келеді. Басқаша айтқанда, барлық көлемдегі газдың орташа темп-расы бірдей, бірақ ол ыстық және салқын қабырғалардың орташа темп-расынан өзгеше. Тасымалданатын шаманың (жылудың) мөлшері газдың қысымына тура пропорционал. Жоғары В-дағы ток тек электродтар бөліп шығаратын (эмиссия) электрондар мен иондарға ғана тәуелді. Бұл жағдайда газ молекулалары иондалуының екінші дәрежеде ғана рөлі бар.

Орташа В-дағы газ қасиеті төмен және жоғары В-дағы газ қасиеттерінің аралығында болады. Аса жоғары В-ның ерекшелігі газ молекулаларының соқтығысуымен емес, В-дағы қатты дене бетіндегі процестерге байланысты болып келеді. Кез келген дене беті жұқа газ қабатымен қапталған. Дене бетіндегі осы газ қабатын қыздыру арқылы жоюға болады. Газдан арылған дене бетінің қасиеті күрт өзгереді: үйкеліс коэффициенті күшті артады, кейбір жағдайларда бөлме темп-расының өзінде-ақ материалдарды диффузиялық тәсілмен балқытып біріктіру мүмкіндігі туады. В-ды алу және оны пайдалану жөнінде вакуумдық техника мақаласын қ.



{{stub}}
{{stub}}

18:19, 2011 ж. маусымның 12 кезіндегі нұсқа

Вакуум (лат. vacuum — қуыс, бостық) — кеңістіктің еш заттегісіз күйі (физикалық вакуум), кейде газдық қысымы атмосфералық қысымнан әлдеқайда аздығын (техникалық вакуум) айтады.

Газдық қысымы нөлге тең таза вакуум философиялық түсінік деуге болады, себебі табиғатта ондай кездеспейді, тіпті кездескеннің өзінде куантум физиканың айтуынша еш кеңістік бос бола алмайды. Куантум өріс теориясындағы анықсыздық принципіне сәйкес физикалық вакуумда нөлдік толқындар болып, әрқашан виртуалды бөлшектер пайда болып және жоғалып тұрады.

“В.” ұғымы, әдетте тұйық не газы сорылған ыдыстағы газға байланысты айтылады, кейде бұл ұғым бос кеңістіктегі (мыс., ғарыштағы) газға да қолданылады. В-ның дәрежесі қалдық газдардың шамасын өлшей отырып анықталады. В-ның физ. сипаттамасы газ молекулаларының еркін жол ұзындығы () мен нақты процеске не құралға тән өлшемнің (d) ара қатынасы (/d) болып есептеледі. Мыс., өлшемнің (d-ның) қатарына вакуумдық камера қабырғаларының ара қашықтығы, вакуумдық түтіктің диаметрі, электр вакуумдық құралдар электродтарының ара қашықтығы, т.б. жатады. /d қатынасының шамасына қарай В-ды төмен В. (/d 1), орташа В. (/d ~ 1) және жоғары В. (/d 1) деп бөледі. Әдеттегі вакуумдық қондырғылар мен құралдарда (d  10 см) төмен В-ға қысымы 1 мм сын. бағ-нан жоғары қысым, орташа В-ға 1 — 10-3 мм сын. бағ. аралығындағы қысым, ал жоғары В-ға 10-3 мм сын. бағ-нан төмен қысым сәйкес келеді. Осы кездегі белгілі әдістермен жеткен В-ның дәрежесі 10-15 — 10-16 мм сын. бағ. Бұл жағдайда 1 см3 көлемде небары бірнеше ондаған ғана молекула қалады.

Төмен В-дағы газ қасиеті молекулалардың бір-бірімен жиі соқтығысуымен анықталады. Соқтығысу кезінде молекулалар арасында энергия алмасу процесі жүреді. Мұндай газда ішкі үйкеліс болады (қ. Тұтқырлық) және оның газ ағыны аэродинамика заңдарына бағынады. Төмен В-да электр және жылу өткізгіштік, ішкі үйкеліс, диффузия құбылыстары бірқалыпты өзгереді не тұрақты күйінде қалады. Мыс., төмен В-дағы “ыстық” және “салқын” қабырғалар арасындағы кеңістікте газ темп-расы бірте-бірте өзгереді. Бұл жағдайда тасымалданатын жылу мөлшері (жылу өткізгіштік) не зат мөлшері (диффузия) қысымға тәуелсіз. Егер газ екі қатынас ыдыста, ал темп-ралары әр түрлі болса, онда олардың қысымдары теңескенде, темп-ралары да теңеседі. Төмен В. арқылы ток жүргенде шешуші рөлді газ молекулаларының иондалуы атқарады.

Жоғары В-дағы газ қасиеті тек молекулалардың қабырғаларға не басқа қатты денелерге соқтығысуымен ғана анықталады. Өйткені молекулалардың өзара соқтығысуы өте сирек болғандықтан мұнда ол шешуші рөл атқармайды. Молекулалар қабырғалар аралығында түзу сызық бойымен қозғалады. Тасымалдау құбылысы қабырғаларға тасымалданатын шамалар градиенті секірмесінің пайда болуымен сипатталады. Мыс., ыстық және салқын қабырғалар арасындағы кеңістіктегі молекулалардың жартысына жуығының жылдамдығы салқын қабырғаның темп-расына сәйкес, ал қалған бөлігінің жылдамдығы ыстық қабырғаның темп-расына сәйкес келеді. Басқаша айтқанда, барлық көлемдегі газдың орташа темп-расы бірдей, бірақ ол ыстық және салқын қабырғалардың орташа темп-расынан өзгеше. Тасымалданатын шаманың (жылудың) мөлшері газдың қысымына тура пропорционал. Жоғары В-дағы ток тек электродтар бөліп шығаратын (эмиссия) электрондар мен иондарға ғана тәуелді. Бұл жағдайда газ молекулалары иондалуының екінші дәрежеде ғана рөлі бар.

Орташа В-дағы газ қасиеті төмен және жоғары В-дағы газ қасиеттерінің аралығында болады. Аса жоғары В-ның ерекшелігі газ молекулаларының соқтығысуымен емес, В-дағы қатты дене бетіндегі процестерге байланысты болып келеді. Кез келген дене беті жұқа газ қабатымен қапталған. Дене бетіндегі осы газ қабатын қыздыру арқылы жоюға болады. Газдан арылған дене бетінің қасиеті күрт өзгереді: үйкеліс коэффициенті күшті артады, кейбір жағдайларда бөлме темп-расының өзінде-ақ материалдарды диффузиялық тәсілмен балқытып біріктіру мүмкіндігі туады. В-ды алу және оны пайдалану жөнінде вакуумдық техника мақаласын қ.