Морфин

Морфин, морфии - апиынды көкнәрдін сүт сөлінен алынатын ауырғанды басатын есірткілік зат. Ұйықтататын кұрал (белгіленген дозадан жоғары у ретінде әсер етеді). Морфиннің құрамында тек бір ғана стереоизомер - (−)-морфин. (+)-Морфин синтез нәтижесінде алынып, (−)-морфиннің фармокологиялық қасиетіне ие емес. Морфиннің хлорсутекті тұзын морфий деп атайды.

Морфин молекуласында көміртектің 5 ассиметриялық атомы, яғни хиральдық орталығы бар. Хиральды орталық дегеніміз – 4 түрлі функционалдық топпен байланысқан көміртектің ассиметриялық атомы. Морфиннің α, β, γ- изомерлерімен қатар көптеген оптикалық изомерлері бар. Изомерлердің, әсіресе оптикалық пішініне байланысты физикалық қасиеттері бір-бірінен ерекшеленеді. Оптикалық изомерлер – хиральды орталығы бар , айнадағы көрінісіне сәйкес келмейтін молекулалар изомерлері. Морфиннің толығымен зерттелгендігіне қарамастан, оның құрамында 5 ассиметриялық көміртең тобы бар(С5 , С6 , С9 , С13 и С14). Ол теория тұрғысынан Морфиннің 32 изомерін туғызады, алайда оның сақина секілді құрылысы ол изомерлер санын 16-ға азайтады. Оның барлығы да алынып, толығымен зерттелген.

Тарихы

Ең алғаш рет морфинды ашқан Фридрих Сертюрнер(1804 жылы) опиумнан алыны. Көбіне медицинада морфиннің өзін ауру-басқыш ретінде қолданады.

Медицинадағы оптикалық изомердің маңызы

Қазіргі кезде дәрілердің тек 15%-ы – бірдей энантиомерден тұратын хиральды таза заттар. Бұндай дәрілерді синтездеу W.S.Knowles, R.Noyori, K.B.Sharpless үш химик-ғалымдар жұмысының арқасында жүзеге асты. Олар органикалық синтездің жаңа әдісін ойлап тауып, оптикалық изомер алуға катализатор ұсынды. 2001 жылы химия саласында бұл ғалымдар ассиметриялық биохимиялық синтез бен айна катализін зерттеп, жаңалық ашқандары үшін Нобель сыйлығына иеленді. Осы жаңалық аз мөлшерде қабылдағанда әсері бар және қауіптілігі аз хиральды таза өнімді алуға мүмкіндік беретіндіктен медицинада оптикалық изомердің маңызы зор.

Морфиннің оптикалық изомерлерін бөлу

Классикалық әдіс

Оптикалық изомерлерді бөлудің бірнеше әдістері бар. Солардың бірі – диастереомер тұздарды немесе лабильді комплекстерді кристаллизациялауға негізделген классикалық түрі. Егер тіпті бүкіл үрдіс толық өнімді өндірсе де(сирек кездесетін жағдай) өндіріс саласына қолдануға тиімсіз, себебі таза диастереомер алуға кристализациялаудың көп мөлшері қажет етіледі. Мұндай жолмен алынған өнім қарама-қарсы энантиомердің мөлшерінің көптігімен ластанған және оның оптикалық тазалығын жоғарылату үшін қайта кристализация үрдісі жүзеге асуы қажет. Ал бірінші кристализациялаудан кейін бөлінетін екінші энантиомер бірінші энантиомер секілді оңай алына бермейді. Сондықтан, оптикалық изомерді классикалық әдіспен бөлген кезде құнды, бағалы материалдар жоғалады.

Хромотографиялық әдісі

Екінші әдісі – оптикалық изомерлерді бөлудің хромотографиялық әдісі. Бұл әдіс хромотографияның өзі дами бастаған кезде зерттеліп жатқан еді және бұл саладағы үлкен жетістіктердің бірі – хромотографиялық жүйедегі энантиомерлердің хиральдылығын анықтау процесстерін терең зерттеу қорытындылары. Монография барлық қазіргі кездегі оптикалық изомерлерді бөлудің хромотографикалық әдістерін қамтып, негізгі қолданылу аясын көрсетіп, салыстырмалы анализ жасап көрсетеді.

Морфиннің құрылысын анықтау

Морфиннің, сонымен қатар басқа да молекулалардың құрылысын анықтауда әр түрлі құрылғылар пайдаланылады.Соның ішінде масс-спектрометр. Масс-спектрометр – магнит және электр өрістерінің вакуумда шапшаң қозғалатын иондар шоғына тигізетін әсеріне негізделіп, иондалған молекулалар мен атомдарды олардың массалары бойынша бөлетін құрылғы.

Жұмыс істеу принципі:

1. Зерттелетін затты дайындаушы құрылғыға өзіміздің затымызды саламыз;

2. Иондар кезінде заттың белгілі бір бөлігі иондалып иондар шоғы түзіледі;

3. Иондар қабылдағышында иондық ток электр сигналына түрленеді;

4. Сигнал күшейтіледі;

5. Тіркелгіш құрылғыға иондар саны жөніндегі талдағыштан түскен ақпаратпен қатар, иондардың массасы жөнінде ақпарат түседі.

Морфин адам денесінде

Морфин адамда өте күшті, бас ауруын туғызып, ми рецепторларын бұзады. Яғни адамды бір шеккеннен ақ тәуелді қылдыру үшін тәтті, апптетит үшін жауап беретін рецепторларын өзгертеді.

Дереккөздер

Сайт о химии. Масс-спектрометрия Морфин. Воздействие на организм и психикуЕвролаб энцоклопедия Большая Энциклопедия Нефти Газа