Тақтұяқтылар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
| 1-жол: | 1-жол: | ||
{{Біріктірілсін|Тақтұяқтылар отряды}} |
|||
{{Taxobox |
{{Taxobox |
||
| name = Тақтұяқтылар |
| name = Тақтұяқтылар |
||
| 33-жол: | 32-жол: | ||
* †[[Amynodontidae]] |
* †[[Amynodontidae]] |
||
}} |
}} |
||
'''Тақтұяқтылар''' ({{lang-la|Perissodactyla}}) - [[сүтқоректілер]] отряды. |
'''Тақтұяқтылар''' ({{lang-la|Perissodactyla}}) - [[сүтқоректілер]] отряды. Тақтұяқтылардың үшінші саусағы жақсы жетілген, ірі тұяқтылар. Баска саусақтары нашар жетілген немесе редукцияланған. |
||
Ертеде тақтұяқтылар өте көп болғанымен, қазір олардың бідшен-бірін айқын ажыратуға болатын үш бұтағы ғана: |
|||
# [[Тапир|Тапирлар]] ({{lang-la|Tapiridae}}), |
|||
# [[Мүйізтұмсықтар]] ({{lang-la|Rhinocerotidae}}) және |
|||
# [[Жылқылар тұқымдасы|Жылқылар]] ({{lang-la|Equidae}}) сақталған. |
|||
[[Тапир]]лар тұқымдасының алдыңғы аяғы төрт саусақты, арткы аяғы үш саусақты болатын ірі жануарлар жатады. Тапирлар тұқымдасының мұрны жоғарғы ерінімен бірігіп, қысқа тұмсыққа айналған. Терісі кысқа түбітпен жабылған, құйрығы қысқа болады. Қазір бұлардың бес түрі белгілі. Олардың төрт түрі [[Оңтүстік Америка]]да және бір түрі — Оңтүстік шығыс Азияда тіршілік етеді. Батпақты тоғайларды мекендейді. Тапирлар су жағасындағы, судағы су өсім-діктерімен қоректенеді. Іңір немесе түн жануары. |
|||
Кондилатрлардан таралған. Палеоценнен белгілі. Дамуының жоғарғы денгейі эоценмен олигоценде байқалған, (500 түрі болған). Көпшілігі миоценде жойылған. Тақтұяқтылар ірі жануарлар. Қазіргі уақытта 3 тұқымдастары бар: жылқы, салпы ерін және мүйізтұмсық тәрізділер, рика, [[Азия]], [[оңтүстік Америка]]да таралған. ТМД-да Жылқы тәрізділер кездеседі, тарпан, 1 жойылған) мен құлан. Шөлді далалық, орманды-далалық кейбір түрлері тропикалық орманда тіршілік етеді. Шөп қоректілер. Полигамдар. Желіні жұп емшекті. Бір кұлын табады. Тарпан мен жабайы есек қолға үйретілген. ХТҚО [[Қызыл кітап|Қызыл кітабымен]], (12 түр мен 3 түрше) КСРО Қызыл кітабына, (1 түрше) енгізілген.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> |
|||
[[Мүйізтұмсықтар|Мүйіз тұмсықтылар]] - өте сирек кездесетін жануарлар. Осы заманда тіршілік ететіндерінің алдыңғы және артқы аяқтары үш сау-сақты болады. Ерте заманда тіршілік еткендерінің бірқатарының аяқтары төрт саусақты болған. Терісі жалаңаш, маңдай және мұрын сүйегінің үстінде бір немесе екі эпидермис қабатынан пайда болған мүйізі болады. Шошақ тістері жойылған. Тропиктік [[Африка]] мен Оңтүстік Азияда бірнеше түрі кездеседі. Мысалы, [[үнді мүйізтұмсығы]] ({{lang-la|Rhinoceros unicornis}}) және [[ерінді Африка мүйіз тұмсығы]] ({{lang-la|Ceratotherium simum}}) шөптесін ірі бұта және орманды жерлерді мекендейді. Өсімдікпен қоректенеді. [[Мұз дәуірі]]нде мүйіз тұмсықтар [[Еуропа]] мен [[Сибирь]]де мекендеген. Бізде [[мамонт]]тар мен бір заманда тіршілік еткен 5 тұмсықтардың қазба қалдықтары табылған: |
|||
* †Rhinoceros hemitoxhus |
|||
* †Rhinoceros leptorhinus, Cuv. |
|||
* †Rhinoceros megarhinus |
|||
* †Rhinoceros philippinensis |
|||
* †Rhinoceros sinensis |
|||
[[Жылқылар тұқымдасы]] жануарларының үшінші саусағы жақсы дамып, екінші, төртінші саусағы терінің астында жататын кішкене шаша немесе шабақ сүйекке айналған. Жылқылардың ұзын құйрығы және өскелең түгі болады. Олардың осы кезде үш туысы белгілі. [[Зебра]] немесе жолақты ат ({{lang-la|Hippotigris}}) Африкадағы [[саванна]]да тараған. Оның құйрығының ұшында ғана қылы болады. Есектердің түсі біркелкі, құйрығы зебрлердің құйрығындай болады. Жабайы есектер Солтүстік-Шығыс Африкада, Алдыңғы, Ортаңғы және Орталық Азияда тараған. Бізде Түркменияның оңтүстігінде кездеседі, ол жерде оларды өсіретін арнаулы қорық ұйымдастырылған. |
|||
== Дереккөздер == |
== Дереккөздер == |
||
16:29, 2016 ж. маусымның 24 кезіндегі нұсқа
| Тақтұяқтылар Қазбалық ауқымы: 56–0 Ma ?Late Paleocene - Recent | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Жылқы тұяғы
| ||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Тұқымдастары[1] | ||||||||||||
Тақтұяқтылар (лат. Perissodactyla) - сүтқоректілер отряды. Тақтұяқтылардың үшінші саусағы жақсы жетілген, ірі тұяқтылар. Баска саусақтары нашар жетілген немесе редукцияланған.
Ертеде тақтұяқтылар өте көп болғанымен, қазір олардың бідшен-бірін айқын ажыратуға болатын үш бұтағы ғана:
- Тапирлар (лат. Tapiridae),
- Мүйізтұмсықтар (лат. Rhinocerotidae) және
- Жылқылар (лат. Equidae) сақталған.
Тапирлар тұқымдасының алдыңғы аяғы төрт саусақты, арткы аяғы үш саусақты болатын ірі жануарлар жатады. Тапирлар тұқымдасының мұрны жоғарғы ерінімен бірігіп, қысқа тұмсыққа айналған. Терісі кысқа түбітпен жабылған, құйрығы қысқа болады. Қазір бұлардың бес түрі белгілі. Олардың төрт түрі Оңтүстік Америкада және бір түрі — Оңтүстік шығыс Азияда тіршілік етеді. Батпақты тоғайларды мекендейді. Тапирлар су жағасындағы, судағы су өсім-діктерімен қоректенеді. Іңір немесе түн жануары.
Мүйіз тұмсықтылар - өте сирек кездесетін жануарлар. Осы заманда тіршілік ететіндерінің алдыңғы және артқы аяқтары үш сау-сақты болады. Ерте заманда тіршілік еткендерінің бірқатарының аяқтары төрт саусақты болған. Терісі жалаңаш, маңдай және мұрын сүйегінің үстінде бір немесе екі эпидермис қабатынан пайда болған мүйізі болады. Шошақ тістері жойылған. Тропиктік Африка мен Оңтүстік Азияда бірнеше түрі кездеседі. Мысалы, үнді мүйізтұмсығы (лат. Rhinoceros unicornis) және ерінді Африка мүйіз тұмсығы (лат. Ceratotherium simum) шөптесін ірі бұта және орманды жерлерді мекендейді. Өсімдікпен қоректенеді. Мұз дәуірінде мүйіз тұмсықтар Еуропа мен Сибирьде мекендеген. Бізде мамонттар мен бір заманда тіршілік еткен 5 тұмсықтардың қазба қалдықтары табылған:
- †Rhinoceros hemitoxhus
- †Rhinoceros leptorhinus, Cuv.
- †Rhinoceros megarhinus
- †Rhinoceros philippinensis
- †Rhinoceros sinensis
Жылқылар тұқымдасы жануарларының үшінші саусағы жақсы дамып, екінші, төртінші саусағы терінің астында жататын кішкене шаша немесе шабақ сүйекке айналған. Жылқылардың ұзын құйрығы және өскелең түгі болады. Олардың осы кезде үш туысы белгілі. Зебра немесе жолақты ат (лат. Hippotigris) Африкадағы саваннада тараған. Оның құйрығының ұшында ғана қылы болады. Есектердің түсі біркелкі, құйрығы зебрлердің құйрығындай болады. Жабайы есектер Солтүстік-Шығыс Африкада, Алдыңғы, Ортаңғы және Орталық Азияда тараған. Бізде Түркменияның оңтүстігінде кездеседі, ол жерде оларды өсіретін арнаулы қорық ұйымдастырылған.
Дереккөздер
- ↑ Hooker, 2005, p. 206.
|
Бұл — зоология бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |