Ибраһим (Османлы сұлтаны): Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
2-жол: 2-жол:
| түс = елбасы
| түс = елбасы
| Қазақша есімі = Ибраһим
| Қазақша есімі = Ибраһим
| Шынайы есімі = ابراهيم اول
| Шынайы есімі = ابراهيم
| Суреті = Ibrahim I.jpg
| Суреті = Ibrahim I.jpg
| Титулы = Османлы Сұлтандығының Сұлтаны
| Титулы = Османлы сұлтаны<br />Ислам халифы
| Ту = Ottoman Flag.svg
| Ту = Ottoman Flag.svg
| Басқарған кезеңі = [[1640 жыл|1640]]-[[1648 жыл|1648]]
| Басқарған кезеңі = [[9 ақпан]] [[1640 жыл|1640]] — [[8 тамыз]] [[1648 жыл|1648]]
| Ізашары = [[IV Мұрат]]
| Ізашары = [[IV Мұрат]]
| Ізбасары = [[IV Мехмет]]
| Ізбасары = [[IV Мехмет]]
| Діні = [[Ислам]]
| Діні = [[Ислам]]
| Туған күні = 5.11.1615
| Туған күні = 5.11.1615
| Туған жері = [[Ыстамбұл|Константиние]],<br />[[Османлы империясы|Османлы Сұлтандығы]]
| Туған жері = [[Ыстамбұл|Константиние]],<br />[[Ұлы Османлы Мемлекеті|Османлы Сұлтандығы]]
| Қайтыс болған күні = 12.8.1648
| Қайтыс болған күні = 12.8.1648
| Қайтыс болған жері = [[Ыстамбұл|Константиние]],<br />[[Османлы империясы|Османлы Сұлтандығы]]
| Қайтыс болған жері = [[Ыстамбұл|Константиние]],<br />[[Ұлы Османлы Мемлекеті|Османлы Сұлтандығы]]
| Жерленді = [[Айя София|Әулие Софья мешіті]], [[Ыстамбұл]]
| Жерленді = [[Айя София|Әулие Софья мешіті]], [[Ыстамбұл]]
| Әкесі = [[I Ахмет]]
| Әкесі = [[I Ахмет]]
22-жол: 22-жол:
}}
}}


'''Ибраһим''' ({{lang-ota3|ابراهيم اول|İbrâhîm-i evvel}}, {{lang-tr|Birinci İbrahim, Asabi Sultan İbrahim}}; [[5 қараша]] [[1615 жыл]] — [[12 тамыз]] [[1648 жыл]]) — [[Османлы империясы|Ұлы Османлы Мемлекетінің]] он сегізінші билеушісі.
'''Ибраһим''' ({{lang-ota3|ابراهيم|İbrâhîm}}, {{lang-tr|İbrahim, Asabi Sultan İbrahim}}; [[5 қараша]] [[1615 жыл]] — [[12 тамыз]] [[1648 жыл]]) — [[Ұлы Османлы Мемлекеті]]нің 18-ші билеушісі, 97-ші [[Халифа|ислам халифы]].


==Өмірбаяны==
==Өмірбаяны==
45-жол: 45-жол:
===Тұлғаның бағалауы===
===Тұлғаның бағалауы===
Сұлтан телі болды, және билік анасының қолында болды. Көсем сұлтанның мемлекеттік істерде дұрыс шешімдер қабылдауына қарамастан, османлыларға сол кезде әскери қуат керек болды. Сонымен қатар османлыларға ғибрат бола алатын қуатты билеуші қажет еді. Бірақ қыз қуып жүрген Ибраһим әскердің лайықты қолбасшысы да, мемлекеттің қуатты билеушісі де бола алмады.
Сұлтан телі болды, және билік анасының қолында болды. Көсем сұлтанның мемлекеттік істерде дұрыс шешімдер қабылдауына қарамастан, османлыларға сол кезде әскери қуат керек болды. Сонымен қатар османлыларға ғибрат бола алатын қуатты билеуші қажет еді. Бірақ қыз қуып жүрген Ибраһим әскердің лайықты қолбасшысы да, мемлекеттің қуатты билеушісі де бола алмады.

==Садрағзамдары==
{| class="wikitable" border="1" style="width:100%; text-align:center;"
|-
! width="5%" | №
! width="20%" | Есімі
! width="20%" | Қызмет атқарған мерзімі
! width="5%" | Қызмет атқарған уақыты
|-
| 96
| Кеманкеш Қара Мұстафа паша
| [[9 ақпан]] [[1640 жыл]] — [[31 қаңтар]] [[1644 жыл]]
| 4 жыл
|-
| 97
| Сұлтанзада Мехмет паша
| [[31 қаңтар]] [[1644 жыл]] — [[17 желтоқсан]] [[1645 жыл]]
| 2 жыл
|-
| 98
| Неуесінлі Салих паша
| [[17 желтоқсан]] [[1645 жыл]] — [[16 қыркүйек]] [[1647 жыл]]
| 2 жыл
|-
| 99
| Қара Мұса паша
| [[16 қыркүйек]] [[1647 жыл]] — [[21 қыркүйек]] [[1647 жыл]]
| 4 күн
|-
| 100
| Хезарпаре Ахмет паша
| [[21 қыркүйек]] [[1647 жыл]] — [[8 тамыз]] [[1648 жыл]]
| 1 жыл
|}


==Сілтемелер==
==Сілтемелер==
* [[Османлы империясы|Ұлы Османлы Мемлекеті]]
* [[Ұлы Османлы Мемлекеті]]
* [[Османлы сұлтандарының тізімі]]
* [[Османлы сұлтандарының тізімі]]
* [[Османлы әулеті]]
* [[Османлы әулетінің шежіресі]]
{{Османлы империясының сұлтандары}}
{{Османлы империясының сұлтандары}}



23:56, 2016 ж. шілденің 25 кезіндегі нұсқа

Ибраһим
ابراهيم
Ибраһим (Османлы сұлтаны)
Лауазымы
Ту
Ту
Османлы сұлтаны
Ислам халифы
9 ақпан 16408 тамыз 1648
Ізашары IV Мұрат
Ізбасары IV Мехмет
Өмірбаяны
Діні Ислам
Дүниеге келуі 5 қараша 1615 (1615-11-05)
Константиние,
Османлы Сұлтандығы
Қайтыс болуы 12 тамыз 1648 (1648-08-12) (32 жас)
Константиние,
Османлы Сұлтандығы
Жерленді Әулие Софья мешіті, Ыстамбұл
Әкесі I Ахмет
Анасы Көсем сұлтан
Жұбайы Тұрхан Қадиша сұлтан
Салиха Дилашуб сұлтан
Қадиша Муаззез сұлтан
Хюмашаһ сұлтан
Айша сұлтан
Сашбақты сұлтан
Махиәнуар сұлтан
Шиуекяр сұлтан
Зафира сұлтан
Балалары Ұлдары:
IV Мехмет
II Сүлеймен
II Ахмет
Мұрат шаһзада
Сәлім шаһзада
Осман шаһзада
Баязит шаһзада
Жиһангир шаһзада
Орхан шаһзада
Қыздары:
Үммігүлсім сұлтан
Фатима сұлтан
Пейкан сұлтан
Гауһархан сұлтан
Қая сұлтан
Бейхан сұлтан
Әтике сұлтан
Айша сұлтан
Бижан сұлтан
Қолтаңбасы Қолтаңбасы

Ибраһим (осман. ابراهيم‎ — İbrâhîm, түр. İbrahim, Asabi Sultan İbrahim; 5 қараша 1615 жыл12 тамыз 1648 жыл) — Ұлы Османлы Мемлекетінің 18-ші билеушісі, 97-ші ислам халифы.

Өмірбаяны

Ибраһим 1615 жылы османлы елордасы Константиниеде османлы сұлтаны I Ахмет шаңырағында дүниеге келді. Ибраһим сұлтандық отбасысындағы ең кіші бала болатын. Шаһзада телі адам болған және таққа ешқандай қауіп төндірген жоқ. Сондықтан оның ағалары II Осман мен IV Мұрат елде билік құрғанда, ол өлім жазасына кесілмеді. Ағасы IV Мұрат османлы әулетіндегі ең соңғы сұлтан болуға ниеттенді, сол себепті өз ажалы келген кезде інісі Ибраһимді өлім жазасына кесуді бұйырды. Алайда соңғы кезде аналары Көсем сұлтан баскесерлерге кедергі болып, кіші баласы Ибраһимді ажалдан құтқарды. Ал IV Мұрат қалтырау ауруынан қайтыс болды. Османлы Сұлтандығының келесі сұлтаны болып Ибраһим жарияланды.

Билеген жылдары

Ибраһим телі болғандықтан, ол мемлекеттік істермен айналыса алмады. Сондықтан оның анасы Көсем сұлтан регент болып тағайындалды. Райкот атты мәмілегер жаңа сұлтанның келбетін былай сипаттады:

« Ибраһим болмысынан жуас әрі байпаң адам болған. Кең маңдайлы, тез әрі өткір көзді, үйлесімді әлпетті беті албыраған; алайда оның бет әлпетінен ұлы ой зеректілігі көрінбеген. »

Ибраһим билік құрғаннан кейін Османлы флотының Азовты қоршауы әсерінен казактар сол қаланы қираған қалпында қалдырып кетті. Ал Михаил Федорович Ибраһимге елші жіберіп, османлылар мен орыстардың достық қарым-қатынасына қайтып келуін ұсынды.

Бірақ Ибраһим мемлекеттік істермен айналыспай, көбінесе өз уақытын гаремде өткізді. Сұлтанда тоғыз әйел және мыңдаған күңдер болатын. Соның ең беделдісі Тұрхан Қадиша сұлтан. Ол келешекте Аңшы Сұлтан Мехметтің валиде сұлтаны болады, және сұлтан билеген жылдарының басында онын регенті болады.

1641 жылдың қысында Ибраһим сырқаттып қалды. Сол кезде онын бір де баласы болған емес. Ал Көсем сұлтан бастаған османлы билігі жеміссіздігіне қапаланды. Алайда Ибраһим тез сауығып, өз жеміссіздігі жайлы өсекті жойды. Себебі, 1642 жылдың 2 қаңтарында сұлтанда Мехмет атты алғашқы бала туды. Келешекте бұл бала османлы сұлтаны IV Мехмет болады. 1640-1644 жылдары елді валиде Көсем сұлтан мен садрағзам Қара Мұстафа паша биледі. Алайда 1644 жылы садрағзам өлім жазасына кесіліп, келесі садрағзам болып Сұлтанзада Мехмет паша тағайындалды. Ол I Сүлеймен мен Хүррем сұлтанның неменесі болған еді. Бірақ, шын мәнісінде, бұл тағайындау сұлтанның тәлімгері Жынжы қожаның арқасында болды. Жынжы қожа Сұлтанзада Мехмет паша арқылы сұлтанның барлық істерін шешіп отырды, ал Көсем сұлтанның билігі өте қатты әлсіреді. Оның үстіне Ибраһимге Тұрхан сұлтанның ықпалы күшейді. 1644 жылы Көсем сұлтан мен Тұрхан сұлтан арасында ұрыс болғаннан кейін Ибраһим әйелін жақтап, анасын Ескі сарайға жіберді, ал өз әпкелерінің иеліктерін өз әйелдеріне сыйлады. Тіпті әпкелерін әйелдерінің кәнизактарына айналдырды.

Мехмет шаһзада туған соң, әдет бойынша, сұлтан балаға емізулі ананы белгіледі. Емізулі ана болып қара әтектердің басшысы Сүмбіл ағайдың күңі тағайындалды. Бұл күңді Сүмбіл ағай парсы күңсатарынан сатып алды. Сол кезде ағай күңді пәк деп санаған, алайда ол жүкті екені мәлім болды. Сондықтан Сүмбіл ағай күңді сарайдың бас қызметшісінің үйіне жіберіп, күң сол үйде өз баласын аман-есен туды. Сүмбіл ағайдың осы балаға деген құштарлығы сонша — оның гаремде өсуіне қол жеткізді. Ибраһим де бұл баланы өз баласынан гөрі жақсы көрді. Тұрхан сұлтан қызғаныштан бұл бала мен оның анасына қастандық жасады. Ал сұлтан өз әйелінің осындай қылығына ызаланып, өз баласы Мехмет шаһзаданы суатқа лақтырды. Қуанышқа орай, шаһзада өлген жоқ, бірақ маңдайында үлкен тыртық пайда болды.

1644 жылдың қазанында алты кемесі бар ионнит эскадрасы османлының бай кемесін тоңады. Бұл кемеде Меккенің бұрынғы қазысы, отыз шақты гарем күңдері және басқа бай қажылар болды. Серілер олжалармен бірге Критке жүзіп кетіп, оңтүстік жағалауында қорғалмаған жерде түсіп, су алды. Алайда осы жерге келген Венеция шенеунігі оларға кері қайтуды бұйырды. Серілер жүзуді жалғастырып, аралдың әртүрлі кемежайларында тоқтауға әрекет етті, алайда жергілікті шенеуніктер оларды қабыл етпеді. Ақырында, серілер османлы кемесін тастап, Мальтаға оралды. Ибраһим осы хабарды естіп, елдегі барлық мәсіхшіл халықты қыруға бұйрық берді. Алайда көп ұзамай бұл ойынан бас тартты. Нәтижесінде Османия мен Венеция арасында Кандия соғысы басталды. Венеция флоты Османлы флотын Шанаққала бұғазында бөгеп отырды, ал османлылар адамзат тарихындағы ең ұзаққа созылған Кандия қоршауын жүргізді. Бұл қоршау 1648-1669 жылдары болып, 21 жылға созылды.

Билік етуінің нәтижелері

Ибраһим билік құруы кезінде османлылар Крит аралын жаулап алды, бірақ одан маңыздырақ жаулауларға қол жеткізе алмады.

Тұлғаның бағалауы

Сұлтан телі болды, және билік анасының қолында болды. Көсем сұлтанның мемлекеттік істерде дұрыс шешімдер қабылдауына қарамастан, османлыларға сол кезде әскери қуат керек болды. Сонымен қатар османлыларға ғибрат бола алатын қуатты билеуші қажет еді. Бірақ қыз қуып жүрген Ибраһим әскердің лайықты қолбасшысы да, мемлекеттің қуатты билеушісі де бола алмады.

Садрағзамдары

Есімі Қызмет атқарған мерзімі Қызмет атқарған уақыты
96 Кеманкеш Қара Мұстафа паша 9 ақпан 1640 жыл31 қаңтар 1644 жыл 4 жыл
97 Сұлтанзада Мехмет паша 31 қаңтар 1644 жыл17 желтоқсан 1645 жыл 2 жыл
98 Неуесінлі Салих паша 17 желтоқсан 1645 жыл16 қыркүйек 1647 жыл 2 жыл
99 Қара Мұса паша 16 қыркүйек 1647 жыл21 қыркүйек 1647 жыл 4 күн
100 Хезарпаре Ахмет паша 21 қыркүйек 1647 жыл8 тамыз 1648 жыл 1 жыл

Сілтемелер

Үлгі:Османлы империясының сұлтандары